مزار نرجس خاتون
نرجس خاتون، مادر بزرگوار حضرت ولي عصر(عجل الله تعالي فرجه الشريف)، در 260 ق از دنيا رفت و در كنار قبر دو امام بزرگوار، داخل ضريح آن ها، به خاك سپرده شد. اين بانوي بزرگوار فرزند شيوعا، پسر قيصر روم، بود كه به عنوان كنيز به سامراء آمد و حكيمه خاتون او را به امام حسن عسكري بخشيد. نام اين بانو در روم « مليكا » بود و از نسب مادري به شمعون و همچنين حواريين حضرت مسيح مي رسيد. پس از پذيرش اسلام نام وي به « نرجس » تغيير يافت اما به نام هاي ديگري چون ريحانه، سوسن و صيقل نيز ناميده مي شد.¹ اين بزرگوار پس از فوت، در خانه امام حسن عسكري در محل سكونت خويش، كنار امام دفن شد كه اكنون داخل ضريح مطهر امامين و پشت سر آن ها قرار دارد.

مزار حكيمه خاتون
حكيمه خاتون، دختر بزرگوار امام جواد(عليه السلام) و عمه امام حسن عسكري(عليه السلام)، در دوران غيبت صغري به عنوان وكيل و نماينده حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بود. به هنگام رحلت امام جواد(عليه السلام)، او كه كودكي بيش نبود، تحت سرپرستي امام هادي(عليه السلام) قرارگرفت و در زهد و تقوا سرآمد زنان عصر خود شد. از افتخارات اين بانوي بزرگوار تربيت و سرپرستي نرجس خاتون، مادر امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، بود. وي در 274ق وفات يافت و داخل خانه امام هادي(عليه السلام) دفن شد.² اين بانو را در سمت پايين پاي امام عسكري و امام هادي به خاك سپردند و ضريح او از يك سمت به ضريح آن دو امام متصل است. ضريح حكيمه خاتون ابتدا از جنس برنج بود و با تعويض ضريح امامين، آن نيز به نقره تبديل شد.³

حديثه، ام العسكري
مادر حضرت امام حسن عسكري(عليه السلام) را به سبب آن كه جده امام زمان است به « جدّه » ياد كرده اند. نام هاي اين زن با تقوا و زاهد حديث، حديثه، سوسن، سليل و ريحانه بوده است. در متون از وي با عنوان « وكيل » يا « نماينده حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) » ياد شده است. زيرا شيعيان از حكيمه خاتون، عمه امام حسن عسكري(عليه السلام)، در زمان غيبت صغري سؤال كردند كه اينك به چه كسي رجوع كنند. ايشان گفت: « به جدّه » ؛ يعني مادر ابي محمد(عليه السلام). مادر امام حسن(عليه السلام) تا 262 ق زنده بود. او را پس از فوت در آستان عسكريين، در خانه مسكوني خود، به خاك سپردند.⁴

حسين بن علي(عليه السلام)
حسين فرزند امام هادي(عليه السلام) و برادر امام حسن عسكري(عليه السلام) است. او و امام حسن عسكري را « سبطين » مي خواندند. حسين به امامت برادر خود، امام حسن عسكري(عليه السلام)، ايمان داشت و از پيروان او بود. وي را از عابدان و زاهدان زمان خود دانسته اند.⁵ گويند صداي حضرت حجت شبيه صداي عمويش حسين بود. اين بزرگوار در پايين پاي مبارك امام هادي(عليه السلام) و عسكري(عليه السلام) دفن شده است.⁶

ابوعبدالله جعفر بن علي
ابو عبدالله جعفر فرزند امام علي النقي(عليه السلام) است. او را پس از فوت، در خانه پدرش، همان جا كه امام هادي دفن است، به خاك سپردند.⁷

سمانه بنت علي(عليه السلام)
سمانه يا سمانه مغر بيه، مادر امام هادي(عليه السلام)، ملقب به « ام الفضل » و « سيده »، از زنان فاضل و زاهد روزگار بود كه بيشتر روزها را روزه داشت و شب ها به نيايش مي پرداخت. او در خانه امام هادي(عليه السلام) از دنيا رفت و درهمان جا، كنار فرزندش، دفن شد.⁸

ابوهاشم جعفري
داوود بن قاسم فرزند اسحاق بن عبدالله بن جعفر بن ابي طالب و از نواده هاي جعفر طيار است. قبر او در داخل ضريح و آستان عسكريين قرار دارد. اين بزرگوار از مادر به محمد بن ابي بكر نسب مي برد زيرا مادرش، ام حكيم، دختر قاسم بن محمد بن ابي بكر است. او محضر پنج امام را درك كرد و از ياران امام رضا(عليه السلام)، امام جواد، امام هادي و امام عسكري شمرده شده است.⁹


پي نوشت ها:
1. مصلح الدين مهدوي، همان، 59 ـ 60 ؛ ذبيح الله محلاتي، مآثر الكبرا في تاريخ السامراء، 1/243.
2. حسين الجلالي، مزارات اهل البيت و تاريخهما، 144 به نقل از مجلسي، بحار الانوار.
3. ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 158.
4. صحتي سردرودي، سيماي سامراء، 130 ـ 131.
5. مهدوي، همان، 63.
6. صحتي سردرودي، همان، 126 ـ 127.
7. مهدوي، همان، 63.
8. صحتي سردرودي، همان، 130 ـ 131.
9. پيشين، 138 ـ 139 ؛ موسوي الزنجاني، همان، 128.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان