قرآن و مسأله شفاعت:
بدون شك مجازاتهاى الهى چه در اين جهان و چه در قيامت جنبه انتقامى ندارد، بلكه همه آنها در حقيقت ضامن اجرا براى اطاعت از قوانين و در نتيجه پيشرفت و تكامل انسانها است، بنا بر اين هر چيز كه اين ضامن اجراء را تضعيف كند بايد از آن احتراز جست تا جرات و جسارت بر گناه در مردم پيدا نشود.
از سوى ديگر نبايد راه بازگشت و اصلاح را بكلى بر روى گناهكاران بست بلكه بايد به آنها امكان داد كه خود را اصلاح كنند و به سوى خدا و پاكى تقوا باز گردند.
شفاعت در معنى صحيحش براى حفظ همين تعادل است، و وسيلهاى است براى بازگشت گناهكاران و آلودگان، و در معنى غلط و نادرستش موجب تشويق و جرات بر گناه است.
كسانى كه جنبههاى مختلف شفاعت و مفاهيم صحيح آن را از هم تفكيك نكردهاند گاه بكلى منكر مساله شفاعت شده، آن را با توصيه و پارتىبازى در برابر سلاطين و حاكمان ظالم برابر مىدانند! و گاه مانند وهابيان آيه فوق را كه مىگويد: لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ در قيامت از كسى شفاعت پذيرفته نمىشود بدون توجه به آيات ديگر دستاويز قرار داده و به كلى شفاعت را انكار كردهاند.
به هر حال ايرادهاى مخالفان شفاعت را در چند مطلب مىتوان خلاصه كرد:
1- اعتقاد به شفاعت روح سعى و تلاش را تضعيف مىكند.
2- اعتقاد به شفاعت انعكاسى از جامعه هاى عقب مانده و فئوداليته است.
3- اعتقاد به شفاعت موجب تشويق به گناه و رها كردن مسئوليتها است.
4- اعتقاد به شفاعت يك نوع شرك و چندگانه پرستى و مخالف قرآن است!
5- اعتقاد به شفاعت مفهومش دگرگون شدن احكام خداوند و تغيير اراده و فرمان او است!
ولى بطورى كه خواهيم گفت همه اين ايرادها از آنجا ناشى شده كه شفاعت را از نظر مفهوم قرآنى با شفاعتهاى انحرافى رائج در ميان عوام مردم اشتباه كردهاند.
از آنجا كه اين مساله هم در جهت اثبات، و هم در جهت نفى، داراى اهميت ويژهاى است بايد بطور مشروح از مفهوم شفاعت- فلسفه شفاعت- شفاعت در عالم تكوين- شفاعت در قرآن و حديث- شفاعت و مساله توحيد و شرك در اينجا بحث كنيم تا هر گونه ابهامى در زمينه آيه فوق و ساير آياتى كه در آينده در زمينه شفاعت با آن برخورد خواهيم كرد بر طرف شود.
1- مفهوم واقعى شفاعت
كلمه شفاعت از ريشه شفع بمعنى (جفت) و ضم الشيء الى مثله گرفته شده، و نقطه مقابل آن وتر به معنى تك و تنها است، سپس به ضميمه شدن فرد برتر و قويترى براى كمك به فرد ضعيفتر اطلاق گرديده است و اين لفظ در عرف و شرع به دو معنى متفاوت گفته مى شود:
الف- شفاعت در لسان عامه به اين گفته مىشود كه شخص شفيع از موقعيت و شخصيت و نفوذ خود استفاده كرده و نظر شخص صاحب قدرتى را در مورد مجازات زيردستان خود عوض كند.
گاهى با استفاده از نفوذ خود يا وحشتى كه از نفوذ او دارند. و زمانى با پيش كشيدن مسائل عاطفى و تحت تاثير قرار دادن عواطف طرف.
و زمان ديگرى با تغيير دادن مبانى فكرى او، در باره گناه مجرم و استحقاق او، و مانند اينها ...
بطور خلاصه شفاعت طبق اين معنى هيچگونه دگرگونى در روحيات و فكر مجرم يا متهم ايجاد نمىكند، تمام تاثيرها و دگرگونيها مربوط به شخصى است كه شفاعت نزد او مىشود (دقت كنيد).
اين نوع شفاعت در بحثهاى مذهبى مطلقا معنى ندارد، زيرا نه خداوند اشتباهى مىكند كه بتوان نظر او را عوض كرد، و نه عواطفى به اين معنى كه در انسان است دارد كه بتوان آن را برانگيخت، و نه از نفوذ كسى ملاحظه مىكند و وحشتى دارد و نه پاداش و كيفرش بر محورى غير از عدالت دور مىزند.
مفهوم ديگر شفاعت بر محور دگرگونى و تغيير موضع شفاعت شونده دور مىزند، يعنى شخص شفاعت شونده موجباتى فراهم مىسازد كه از يك وضع نامطلوب و درخور كيفر بيرون آمده و به وسيله ارتباط با شفيع، خود را در وضع مطلوبى قرار دهد كه شايسته و مستحق بخشودگى گردد، و همانطور كه خواهيم ديد ايمان به اين نوع شفاعت در واقع يك مكتب عالى تربيت و وسيله اصلاح افراد گناهكار و آلوده، و بيدارى و آگاهى است، و شفاعت در منطق اسلام از نوع اخير است.
و خواهيم ديد كه تمام ايرادها، خردهگيريها، و حملهها همه متوجه تفسير اول براى شفاعت مىشود، نه مفهوم دوم كه يك معنى منطقى و معقول و سازنده است.
اين بود تفسير اجمالى شفاعت در دو شكل تخديرى و سازنده.
2- شفاعت در عالم تكوين:
آنچه در مورد شفاعت به تفسير صحيح و منطقى آن گفتيم در جهان تكوين و آفرينش (علاوه بر عالم تشريع) نيز فراوان ديده مىشود، نيروهاى قويتر اين جهان به نيروهاى ضعيفتر ضميمه شده و آنها را در مسير هدفهاى سازنده پيش مىبرند، آفتاب مىتابد و باران مىبارد و بذرها را در دل زمين آماده مىسازد تا استعدادهاى درونى خود را به كار گيرند، و نخستين جوانه حيات را بيرون فرستند پوست دانه ها را بشكافند و از ظلمتكده خاك سر بر آورده به سوى آسمان كه از آن نيرو دريافت داشتهاند پيش بروند.
اين صحنهها در حقيقت يك نوع شفاعت تكوينى در رستاخيز زندگى و حيات است، و اگر با اقتباس از اين الگو نوعى از شفاعت در صحنه تشريع قائل شويم راه مستقيمى را پيش گرفتهايم كه توضيح آن را به زودى خواهيم خواند.
3- مدارك شفاعت:
اكنون به مدارك اصلى و دست اول در مورد مساله شفاعت مىپردازيم:
در قرآن در باره مساله شفاعت (به همين عنوان) در حدود 30 مورد بحث شده است (البته بحثها و اشارات ديگرى به اين مساله بدون ذكر اين عنوان نيز ديده مىشود).
آياتى كه در قرآن پيرامون اين مساله بحث مىكند در حقيقت به چند دسته تقسيم مىشود:
گروه اول- آياتى است كه بطور مطلق شفاعت را نفى مىكند مانند:
أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لا بَيْعٌ فِيهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ (بقره 254)
و مانند وَ لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ (بقرة: 48).
در اين آيات راههاى متصور براى نجات مجرمان غير از ايمان و عمل صالح چه از طريق پرداختن عوض مادى، يا پيوند و سابقه دوستى، و يا مساله شفاعت نفى شده است. در مورد بعضى از مجرمان مىخوانيم:
فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِينَ (مدثر: 48): شفاعت شفاعت كنندگان به حال آنها سودى ندارد.
گروه دوم- آياتى است كه شفيع را منحصرا خدا معرفى مىكند مانند:
ما لَكُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا شَفِيعٍ (سجده: 4):
غير از خدا ولى و شفيعى نداريم
و قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً (زمر: 44): همه شفاعتها مخصوص خدا است.
گروه سوم- آياتى است كه شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا مىكند مانند:
مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ (بقره: 255) چه كسى مىتواند جز به اذن خدا شفاعت نمايد؟ و وَ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ عِنْدَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ (سبأ:
23): شفاعت جز براى كسانى كه خدا اجازه دهد سودى ندارد.
گروه چهارم- آياتى است كه شرائطى براى شفاعت شونده بيان كرده است گاهى اين شرط را رضايت و خشنودى خدا معرفى مىكند مانند:
وَ لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى (انبياء: 28).
طبق اين آيه شفاعت شفيعان منحصرا شامل حال كسانى است كه به مقام ارتضاء يعنى پذيرفته شدن در پيشگاه خداوند، رسيدهاند.
و گاه شرط آن را گرفتن عهد و پيمان نزد خدا معرفى مىكند مانند لا يَمْلِكُونَ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً. (مريم: 87) (منظور از اين عهد و پيمان ايمان به خدا و پيامبران الهى است).
و زمانى صلاحيت شفاعت شدن را از بعضى از مجرمان سلب مىكند، مانند سلب شفاعت از ظالمان در آيه زير: ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ: (غافر: 18).
و به اين ترتيب داشتن عهد و پيمان الهى يعنى ايمان، و رسيدن به مقام خشنودى پروردگار و پرهيز از گناهانى چون ظلم و ستم، جزء شرائط حتمى شفاعت است.
4- شرائط گوناگون شفاعت.
خلاصه اينكه آيات شفاعت بخوبى نشان مىدهد كه مساله شفاعت از نظر منطق اسلام يك موضوع بى قيد و شرط نيست بلكه قيود و شرايطى، از نظر جرمى كه در باره آن شفاعت مىشود از يك سو، شخص شفاعت شونده از سوى ديگر، و شخص شفاعت كننده از سوى سوم دارد كه چهره اصلى شفاعت و فلسفه آن را روشن مىسازد.
مثلا گناهانى همانند ظلم و ستم بطور كلى از دايره شفاعت بيرون شمرده شده و قرآن مىگويد: ظالمان شفيع مطاعى ندارند! و اگر ظلم را به معنى وسيع كلمه- آن چنان كه در بعضى از احاديث بعدا خواهد آمد- تفسير كنيم شفاعت منحصر به مجرمانى خواهد بود كه از كار خود نادمند و پشيمان، و در مسير جبران و اصلاحند، و در اين صورت شفاعت پشتوانهاى خواهد بود براى توبه و ندامت از گناه (و اينكه بعضى تصور مىكنند با وجود ندامت و توبه نيازى به شفاعت نيست اشتباهى است كه پاسخ آن را به زودى خواهيم داد).
از طرف ديگر طبق آيه 28 سوره انبياء تنها كسانى مشمول بخشودگى از طريق شفاعت مىشوند كه به مقام ارتضاء رسيدهاند و طبق آيه 87 مريم داراى عهد الهى هستند.
اين دو عنوان همان گونه كه از مفهوم لغوى آنها، و از رواياتى كه در تفسير اين آيات وارد شده، استفاده مىشود به معنى ايمان به خدا و حساب و ميزان و پاداش و كيفر و اعتراف به حسنات و سيئات نيكى اعمال نيك و بدى اعمال بد و گواهى به درستى تمام مقرراتى است كه از سوى خدا نازل شده، ايمانى كه در فكر و سپس در زندگى آدمى انعكاس يابد، و نشانهاش اين است كه خود را از صفت ظالمان طغيانگر كه هيچ اصل مقدسى را به رسميت نمىشناسند بيرون آورد و به تجديد نظر در برنامههاى خود وادارد.در آيه 64 سوره نساء در مورد آمرزش گناهان در سايه شفاعت مىخوانيم:
وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً: در اين آيه توبه و استغفار مجرمان مقدمهاى براى شفاعت پيامبر ص شمرده شده است.
و در آيه 98 و 99 سوره يوسف:
قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئِينَ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ: نيز آثار ندامت و پشيمانى از گناه در تقاضاى برادران يوسف از پدر بخوبى خوانده مىشود.
در مورد شفاعت فرشتگان (در سوره غافر آيه 7) مىخوانيم كه استغفار و شفاعت آنها تنها براى افراد با ايمان و تابعان سبيل الهى و پيروان حق است وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِيمِ.
باز در اينجا اين سؤال كه با وجود توبه و تبعيت از سبيل الهى و گام نهادن در مسير حق، چه نيازى به شفاعت است مطرح مىشود كه در بحث حقيقت شفاعت از آن پاسخ خواهيم گفت.
و در مورد شفاعت كنندگان نيز اين شرط را ذكر كرده كه بايد گواه بر حق باشند إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ (زخرف- 87).
و به اين ترتيب شفاعت شونده بايد يك نوع ارتباط و پيوند با شفاعت كننده بر قرار سازد، پيوندى از طريق توجه به حق و گواهى قولى و فعلى به آن، كه اين خود نيز عامل ديگرى براى سازندگى و بسيج نيروها در مسير حق است.
5- احاديث اسلامى و شفاعت
در روايات اسلامى نيز تعبيرات فراوانى مىبينيم كه مكمل مفاد آيات فوق است و گاهى صريحتر از آن، از جمله:
1- در تفسير برهان از امام كاظم ع از على ع نقل شده كه مىفرمايد:
از پيامبر ص شنيدم
شفاعتى لاهل الكبائر من امتى ...
: شفاعت من براى مرتكبين گناهان كبيره است راوى حديث كه ابن ابى عمير است مىگويد:
از امام كاظم ع پرسيدم چگونه براى مرتكبان گناهان كبيره شفاعت ممكن است در حالى كه خداوند مىفرمايد: وَ لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى مسلم است كسى كه مرتكب كبائر شود مورد ارتضاء و خشنودى خدا نيست.
امام ع در پاسخ فرمود: هر فرد با ايمانى كه مرتكب گناهى مىشود طبعا پشيمان خواهد شد و پيامبر ص فرموده پشيمانى از گناه توبه است ... و كسى كه پشيمان نگردد مؤمن واقعى نيست، و شفاعت براى او نخواهد بود و عمل او ظلم است، و خداوند مىفرمايد ظالمان دوست و شفاعت كنندهاى ندارند. تفسير برهان جلد 3 ص 57.
مضمون صدر حديث اين است كه شفاعت شامل مرتكبان كبائر مىشود.
ولى ذيل حديث روشن مىكند كه شرط اصلى پذيرش شفاعت واجد بودن ايمانى است كه مجرم را به مرحله ندامت و خود سازى و جبران برساند، و از ظلم و طغيان و قانون شكنى برهاند (دقت كنيد).
2- در كتاب كافى از امام صادق ع در نامهاى كه به صورت متحد المال براى اصحابش نوشت چنين نقل شده:
من سره ان ينفعه شفاعة الشافعين عند اللَّه فليطلب الى اللَّه ان يرضى عنه
لحن اين روايت نشان مىدهد كه براى اصلاح اشتباهاتى كه در زمينه شفاعت براى بعضى از ياران امام خصوصا و جمعى از مسلمانان عموما رخ داده است صادر شده، و با صراحت شفاعتهاى تشويق كننده به گناه در آن نفى شده است و مىگويد هر كس دوست دارد مشمول شفاعت گردد بايد خشنودى خدا را جلب كند « نقل از بحار الانوار جلد 3 صفحه 304 چاپ قديم»
3- باز در حديث پر معنى ديگرى از امام صادق ع ىخوانيم:
اذا كان يوم القيامه بعث اللَّه العالم و العابد، فاذا وقفا بين يدى اللَّه عز و جل قيل للعابد انطلق الى الجنة، و قيل للعالم قف تشفع للناس بحسن تاديبك لهم:
در روز رستاخيز خداوند عالم و عابد را بر مىانگيزد به عابد مىگويد تنها به سوى بهشت رو اما به عالم مىگويد براى مردمى كه تربيت كردى شفاعت كن!
. اختصاص مفيد بنقل بحار ج 3 ص 305.
در اين حديث پيوندى در ميان تاديب عالم و شفاعت او نسبت به شاگردانش كه مكتب او را درك كردهاند ديده مىشود كه مىتواند پرتوى به روى بسيارى از موارد تاريك اين بحث بيفكند.
بعلاوه اختصاص شفاعت كردن به عالم و نفى آن از عابد نشانه ديگرى است از اين كه شفاعت در منطق اسلام يك مطلب قرار دادى و يا پارتىبازى نيست بلكه يك مكتب تربيتى است و تجسمى است از تربيت در اين جهان.
6- تاثير معنوى شفاعت:
آنچه در مورد روايات شفاعت آورديم قسمت كمى از بسيار بود، كه بخاطر نكات خاصى كه متناسب با بحث مادر آنها بود انتخاب گرديد، و گر نه روايات شفاعت به مرحله تواتر رسيده است.
نووى شافعى (نام او يحيى بن شرف از علماى قرن هفتم هجرى است و چون در شهرك نوى نزديك دمشق متولد شد به نووى معروف است ) در شرح صحيح مسلم از قاضى عياض دانشمند معروف اهل تسنن نقل مىكند كه مىگويد شفاعت متواتر است بحار جلد 3 صفحه 307.
حتى پيروان ابن تيميه (متوفاى سال 728 هجرى) و محمد بن عبد الوهاب (متوفاى سال 1206) كه در اينگونه مسائل سختگيرى و تعصب و لجاجت خاصى دارند به تواتر اين روايات اعتراف كردهاند!
در كتاب فتح المجيد تاليف شيخ عبد الرحمن بن حسن كه از معروفترين كتب وهابيه است، و هم اكنون در بسيارى از مدارس دينى حجاز به عنوان يك كتاب درسى شناخته مىشود، از ابن قيم چنين نقل شده: احاديث در زمينه شفاعت مجرمان از پيامبر ص متواتر است، و صحابه او و اهل سنت عموما اجماع بر اين موضوع دارند، و منكر آن را بدعتگذار مىدانند و به او انتقاد مىكنند و او را گمراه مىشمرند .
اكنون پيش از آنكه به بحث در باره اثرات اجتماعى و روانى شفاعت بپردازيم و ايرادهاى چهارگانه را در شعاع فلسفه شفاعت مورد بررسى قرار دهيم نگاهى به آثار معنوى آن از نظر منطق خدا پرستان و معتقدان به شفاعت مىكنيم كه اين نگاه روشنگر بحث آينده در زمينه واكنشهاى اجتماعى و روانى اين مساله خواهد بود
در ميان علماى عقائد اسلامى در زمينه چگونگى تاثير معنوى شفاعت گفتگو است.
جمعى كه بنام وعيديه معروف هستند (آنها كه اعتقاد به خلود مرتكبان گناهان كبيره در جهنم دارند) معتقدند كه شفاعت اثرى در زدودن آثار گناه ندارد، بلكه تاثير آن تنها در قسمت پيشرفت و تكامل معنوى و افزايش پاداش و ثواب است.
در حالى كه تفضيليه (آنها كه اعتقاد به خلود اصحاب كبائر ندارند) معتقدند شفاعت در زمينه گناهكاران است، و اثرش سقوط مجازات و كيفر مىباشد.
ولى محقق معروف خواجه نصير الدين طوسى در كتاب تجريد الاعتقادات هر دو را حق مىداند، و معتقد به هر دو اثر است.
علامه حلى در شرح عبارت او در كشف المراد نيز اين عقيده را انكار نكرده بلكه شواهدى براى آن آورده است.
گمان نمىكنيم با توجه به آنچه سابقا در معنى شفاعت از نظر ريشه لغوى و هم از نظر مقايسه با شفاعت تكوينى گفته شد ترديدى باقى بماند كه عقيده محقق طوسى به واقعيت نزديكتر است.
زيرا از يك سو در روايت معروفى كه از امام صادق ع نقل شده مىخوانيم:
ما من احد من الاولين و الاخرين الا هو محتاج الى شفاعة محمد (ص) يوم القيامه
به نقل بحار الانوار و كتابهاى ديگر.
(طبق اين حديث همه مردم نيازمند به شفاعت پيامبرند).
و به اين ترتيب حتى كسانى كه از گناه توبه كردهاند و جرم آنها بخشوده شده، باز نياز به شفاعت دارند، و اين در صورتى ممكن است كه اثر شفاعت دو جانبه باشد و افزايش مقام را نيز شامل شود.
و اگر در بعضى از روايات مىخوانيم نيكوكاران نياز به شفاعت ندارند، منظور نفى آن نوع شفاعت است كه در مورد مجرمان و گناهكاران مىباشد.
از سوى ديگر گفتيم: حقيقت شفاعت ضميمه شدن موجود قويترى به موجود ضعيفتر براى كمك به او است، اين كمك ممكن است براى افزايش نقاط قوت باشد و نيز ممكن است براى پيرايش نقاط ضعف.
همانطور كه در شفاعت تكوينى و موجوداتى كه در مسير تكامل و پرورش قرار دارند نيز اين دو جنبه مشهود است: گاهى موجودات پائينتر نيازشان به عوامل نيرومندتر و برتر براى از ميان بردن عوامل تخريب است (همانند نياز گياه به نور آفتاب براى از بين بردن آفات) و گاه براى افزودن نقاط قوت و پيشرفت مىباشد.
(همانند نياز گياه براى رشد و نمو به نور آفتاب) و همچنين يك شاگرد درسخوان هم براى اصلاح اشتباهات خود نياز به استاد دارد و هم براى افزايش معلومات مختلف.
بنا بر اين شفاعت به دلائل مختلف اثر دوگانه دارد و انحصار به زدودن آثار جرم و گناه ندارد (دقت كنيد).
با توجه به آنچه گفته شده روشن مىشود كه چرا توبهكاران نيز به شفاعت نيازمندند، با اينكه توبه طبق اعتقادات مسلم مذهبى به تنهايى موجب آمرزش گناه مىگردد.
دليل اين موضوع دو چيز است:
1- توبهكاران نيز براى افزايش مقامات معنوى و پرورش و تكامل و ارتقاء مقام، نياز به شفاعت دارند اگر چه نيازشان در زمينه جرم و گناه با توبه بر آورده شده است.
2- اشتباه بزرگى كه براى بسيارى در زمينه تاثير توبه رخ داده موجب اينگونه اشكالات مىشود و آن اينكه تصورشان اين است كه توبه و ندامت و پشيمانى از گناه مىتواند انسان را به حالت قبل از گناه در آورد.
در حالى كه در جاى خود گفتهايم ندامت از گذشته و تصميم نسبت به آينده تنها مرحله نخستين توبه است، و درست همانند دارويى است كه بيمارى را قطع مىكند، بديهى است با قطع تب و از بين رفتن ريشه بيمارى، اگر چه بيمار بهبودى يافته و سالم شده، ولى هرگز به حال يك انسان عادى در نيامده است، بلكه بايد مدتها به تقويت بنيه جسمى خود بپردازد، تا به مرحله قبل از بيمارى برسد.
و به تعبير ديگر توبه مراحلى دارد، و ندامت از گناه و تصميم براى پاك بودن در آينده تنها مرحله نخستين آن است. مرحله نهايى آن به اين حاصل مىشود كه توبه كار از هر نظر به حالت روحانى قبل از گناه در آيد و در اين مرحله است كه شفاعت شافعان و پيوند و ارتباط با آنها مىتواند اثر بخش باشد.
شاهد زنده براى اين سخن همان است كه در سابق اشاره كرديم كه در آيات مربوط به استغفار مىبينيم علاوه بر توبه شخص مجرم، استغفار پيامبر ص شرط پذيرش توبه قرار داده شده است، و همچنين در مورد توبه برادران يوسف و استغفار يعقوب براى آنها، و از همه روشنتر در مورد استغفار فرشتگان براى افرادى كه نيكوكار و صالح و مصلحند كه آيات آن در سابق گذشت (دقت كنيد).
7- فلسفه شفاعت
مفهوم شفاعت و مدارك آن را- كه روشنگر مفهوم آن بود- دانستيم، و با توجه به آن، درك فلسفههاى اجتماعى و روانى آن چندان مشكل نيست.
به طور كلى توجه به اصل شفاعت مىتواند چند اثر زير را در معتقدان داشته باشد:
مبارزه با روح ياس- كسانى كه مرتكب جرائم سنگينى مىشوند از يك سو گرفتار ناراحتى و جدان، و از سوى ديگر گرفتار ياس از بخشودگى در پيشگاه خدا مىگردند و چون راه بازگشت را به روى خود مسدود مىيابند عملا حاضر به هيچگونه تجديد نظر نيستند، و با توجه به تيرهگى افق آينده در نظرشان ممكن است دست به طغيان و سركشى بيشتر بزنند و يك نوع آزادى عمل براى خود، تحت اين عنوان كه رعايت مقررات براى آنها سودى ندارد، قائل شوند، درست همانند بيمارى كه از بهبودى مايوس شده و سد پرهيز را بكلى شكسته است چون آن را بىدليل و فاقد تاثير مىداند.
گاه ناراحتى و جدان كه ناشى از اينگونه جرائم است، موجب اختلالات روانى و يا موجب تحريك حس انتقامجويى از جامعهاى كه او را چنين آلوده كرده است مىگردد، و به اين ترتيب گناهكار مبدل به يك عنصر خطرناك و كانون ناراحتى براى جامعه مىشود.
اما ايمان به شفاعت روزنهاى به سوى روشنايى به روى او مىگشايد و اميد به آمرزش، او را به كنترل خويش و تجديد نظر، و حتى جبران گذشته تشويق مىكند، حس انتقامجويى در او تحريك نمىگردد و آرامش روانى به او امكان تبديل شدن به يك عنصر سالم و صالح مىدهد.
بنا بر اين اگر بگوئيم توجه به شفاعت به معنى صحيح، يك عامل سازنده و باز دارنده است كه مىتواند از يك فرد مجرم و گناهكار فرد صالحى بسازد، گزاف نگفتهايم، لذا مشاهده مىكنيم كه حتى براى زندانيان ابد، روزنه شفاعت و بخشودگى در قوانين مختلف دنيا باز گذارده شده است، مبادا ياس و نوميدى آنها را مبدل به كانون خطرى در درون خود زندانها كند، و يا گرفتار اختلال روانى سازد!.
8- شرائط سازنده شفاعت
- با توجه به اينكه شفاعت به معنى صحيح قيود و شرائط فراوانى در چند جهت دارد، كسانى كه معتقد به اين اصلند براى اينكه مشمول آن شوند ناگزيرند شرائط آن را فراهم سازند، و از گناهانى همانند ظلم كه اميد شفاعت را به صفر مىرساند بپرهيزند، برنامه خود را از يك دگرگونى عميق و همه جانبه در وضع خويش شروع كنند، و براى رسيدن به مقام ارتضاء و بر قرار ساختن عهد الهى (به تفسيرى كه گذشت) از گناه توبه كنند، و يا حد اقل در آستانه توبه قرار گيرند.
خلافكارى و شكستن سد قوانين الهى را متوقف سازند و يا لا اقل تقليل دهند و ايمان به خدا و دادگاه بزرگ رستاخيز را در خود زنده نگاهدارند و قوانين و مقررات او را محترم بشمرند. و از طرفى براى بر قرار ساختن پيوند ميان خود و شفاعت كننده از صفات او اقتباس كنند و يك نوع سنخيت، هر چند ضعيف، ميان خود و او بر قرار سازند، يعنى همانطور كه در شفاعت تكوينى آمادگى و سنخيت، و تسليم در برابر عوامل تكامل، شرط تاثير علل تكوينى است، در مرحله شفاعت تشريعى نيز براى رسيدن به نتيجه، اينگونه آمادگيها لازم است (دقت كنيد).
با اين وضع جاى ترديد باقى نمىماند كه شفاعت به معنى صحيح نقش مؤثرى در دگرگونى حال مجرمان و اصلاح وضع آنها خواهد داشت.
9- بررسى و پاسخ اشكالات:
همانطور كه قبلا گفته شد ميان شفاعت در عرف عام و شفاعت در منطق اسلام فاصله زيادى است، يكى بر اساس تغيير دادن فكر شفاعت كننده و ديگرى بر اساس تغييرات و دگرگونيهاى گوناگون در شفاعت شونده قرار دارد.
روشن است كه شفاعت به معنى اول همه اشكالات گذشته را به خود جذب مىكند، هم روح سعى و تلاش را مىكشد، هم موجب تشويق به گناه است ،هم انعكاسى از جوامع عقب افتاده و فئوداليته مىباشد.و هم متضمن يك نوع شرك يا انحراف از توحيد است.
زيرا اگر ما معتقد باشيم كه علم خدا را مىتوان تغيير داد و مجهولى را در باره شفاعت شونده براى او روشن ساخت، و يا مبدئى غير از او در جهان وجود دارد كه مىتوان خشم خدا را به وسيله او فرو نشاند، و يا محبت او را به سوى خود جلب كرد، و يا معتقد باشيم كه خداوند ممكن است نياز به موقعيت بعضى از بندگان خود داشته باشد و بخاطر اين نياز، شفاعت آنها را در باره مجرمى بپذيرد، و يا معتقد باشيم كه از نفوذ وسايطى ممكن است بهراسد و شفاعت آنها را بپذيرد، همه اينها ما را از اصل توحيد و خداشناسى، دور مىسازد و در دره شرك و بت پرستى، پرتاب مىكند.
اينها همه نتيجه شفاعت در عرف عام و معنى نادرست آن است.ولى شفاعت در شكل صحيح و با شرائط و كيفيت و خصوصيات و ويژگيهايى كه در بالا به آن اشاره شد، هيچيك از اين عيوب را ندارد- سهل است- نقاط مثبت ضد آن را پرورش مىدهد.
اين نوع شفاعت تشويق به گناه نمىكند، بلكه وسيله اى براى ترك گناه است.
دعوت به سستى و تنبلى نمىكند، بلكه با ايجاد روح اميدوارى، نيروهاى انسان را براى جبران خطاهاى گذشته بسيج مىنمايد.
هيچگونه ارتباطى با جوامع عقب افتاده ندارد، بلكه يك وسيله مؤثر تربيتى براى اصلاح مجرمان و گناهكاران و متجاوزان است.نه تنها شرك نيست، بلكه عين توحيد و توجه به خدا و استمداد از صفات او و اذن و فرمان او مىباشد.
باز براى روشنتر شدن اين بحث نظر شما را به تحليل زير جلب مىكنيم:
10- شفاعت و توحيد:
تفسيرهاى نادرست براى مساله شفاعت، دو دسته را كه در دو قطب كاملا متضاد هستند به مخالفت با اين موضوع برانگيخته است.
دستهاى كه طرز تفكر مادى دارند و شفاعت را عامل تخدير و خاموش ساختن تلاش و كوششها مىپندارند كه پاسخ آنها مشروحا گذشت.
دستهاى ديگر بعضى از افراطيون مذهبى مانند وهابيها و همفكران آنها هستند كه اعتقاد به شفاعت را يك نوع شرك و انحراف از آئين توحيد تصور مىكنند با اينكه طرح اشكال آنها و پاسخ آن بحث را به درازا مىكشاند و از طرز تفسير خارج مىشويم ولى روى پارهاى از جهات اين امر را لازم مىدانيم:
نخست توجه به اين موضوع لازم است كه وهابيها كه در دو قرن اخير به رهبرى محمد بن عبد الوهاب سرزمين حجاز را تحت نفوذ افكار خود قرار دادهاند در معتقدات تند و حاد خود كه بيشتر در زمينه توحيد است تنها با شيعه مخالفت ندارند بلكه با غالب مسلمانهاى اهل تسنن نيز شديدا مخالفند.محمد بن عبد الوهاب كه افكار خود را از ابن تيميه (احمد بن عبد الحليم دمشقى متوفى 728) كه تقريبا (چهار قرن قبل از او مىزيسته) گرفته است، در حقيقت مجرى افكار و معتقدات ابن تيميه (ايدئولوگ وهابيه) بود.
محمد بن عبد الوهاب در خلال سالهاى 1160 تا 1206 كه سال وفات او بود با همكارى زمامداران محلى، و برانگيختن آتش تعصبهاى خشن در ميان اقوام بيابان گرد و بدوى حجاز توانست به نام دفاع از توحيد و مبارزه با شرك، مخالفان خود را عقب بزند و بر دستگاه حكومت و رهبرى سياسى، بطور مستقيم، و غير مستقيم تسلط يابد و در اين راه خونهاى زيادى از مسلمانان حجاز و غير حجاز ريخته شد.
كشمكشهاى پيروان محمد بن عبد الوهاب محدود به محيط حجاز نبود، بلكه در سال 1216 (درست ده سال پس از مرگ محمد بن عبد الوهاب) پيروان او از طريق بيابانهاى حجاز با يك حمله غافلگيرانه به كربلا ريختند و با استفاده از تعطيل بودن شهر به مناسبت روز عيد غدير و مسافرت بسيارى از اهالى كربلا به نجف براى مراسم غدير، پس از شكافتن ديوار شهر به داخل شهر رخنه كرده و به تخريب حرم امام حسين ع و ساير اماكن مقدس شيعه در كربلا پرداختند، و در ضمن تمام درهاى گرانقيمت و تابلوها و هداياى نفيس و وسائل تزيينى را با خود بردند، حدود پنجاه نفر در نزديكى ضريح و پانصد نفر در صحن و تعداد زيادى را در خود شهر كشتند كه بعضى عدد مقتولين را بالغ بر پنجهزار نفر دانستهاند، در اين ماجرا خانههاى فراوانى غارت شد و حتى پير مردان و كودكان و زنان نيز از اين تعرض، مصون نماندند.
در سال 1344 فقهاى مدينه كه در دستگاه حكومت نفوذ داشتند فتوا به انهدام تمام قبور بزرگان اسلام در حجاز دادند و در روز هشتم شوال اين حكم تنفيذ گرديد و همه قبور را يكى پس از ديگرى بجز قبر پيامبر اسلام ص ويران كردند كه آن هم بخاطر ترس از خشم عمومى مسلمين مستثنى شد.
رويهمرفته پيروان اين مكتب همانند خود محمد بن عبد الوهاب افرادى خشن و غير قابل انعطاف و يكدنده و قشرى و متعصبند و بيش از آنچه روى منطق تكيه مىكنند، شدت عمل و خشونت به خرج مىدهند، و دانسته يا نادانسته مسائل اسلامى را خلاصه در مبارزه كردن با چند مسئله همانند موضوع شفاعت و زيارت قبور و توسل كرده، و عملا مردم را از مباحث مهم اجتماعى اسلام مخصوصا آنچه مربوط به عدالت اجتماعى و محو آثار استعمار و مبارزه منطقى با غلبه روح ماديگرى و مكتبهاى الحادى است دور نگه داشتهاند.
به همين دليل در محيط فكرى آنها هيچگونه سخنى از اين مسائل مطرح نيست و در يك حال بيخبرى وحشتناك نسبت به مسائل روز به سر مىبرند.
در هر صورت آنها در مورد مساله شفاعت چنين مىگويند: هيچكس حق ندارد از پيامبر ص شفاعت بطلبد و مثلا بگويد: يا محمد اشفع لى عند اللَّه زيرا خداوند مىگويد: وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً (جن- 18).
در رساله كشف الشبهات، نوشته محمد بن عبد الوهاب چنين مىخوانيم:
اگر كسى بگويد ما مىدانيم خدا به پيامبر ص مقام شفاعت بخشيده و به اذن و فرمان او مىتواند شفاعت كند و چه مانعى دارد ما آنچه را كه خدا به او بخشيده از او تقاضا كنيم؟ در پاسخ مىگوئيم درست است كه خدا به او مقام شفاعت داده ولى با اين حال نهى كرده است كه از او شفاعت بطلبيم! و گفته است: فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً.
بعلاوه مقام شفاعت منحصر به پيامبر ص نيست، فرشتگان و دوستان خدا نيز اين مقام را دارند، آيا مىتوانيم از آنها نيز درخواست شفاعت كنيم؟ اگر كسى چنين بگويد، پرستش و عبادت بندگان صالح خدا را كرده است! «. كشف الشبهات بنا به نقل البراهين الجلية صفحه 17.»
و نيز نامبرده در رساله اربع قواعد سخنى دارد كه خلاصهاش اين است: رهايى از شرك تنها به شناسايى چهار قاعده ممكن است:
1- كفارى كه پيامبر ص با آنها نبرد كرد اقرار داشتند به اينكه:
خداوند خالق و رازق و تدبير كننده جهان هستى است چنان كه قرآن مىگويد: قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ ... وَ مَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ: (سوره يونس آيه 31) ولى اين اقرار و اعتراف هرگز آنها را در زمره مسلمانان قرار نداد.
2- آنها مىگفتند: توجه ما به بتها و عبادت ما از آنها تنها بخاطر طلب قرب و شفاعت مىباشد، وَ يَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ: (يونس- 18).
3- پيامبر ص تمام كسانى را كه عبادت غير خدا مىكردند محكوم ساخت، اعم از آنها كه عبادت فرشتگان و انبياء و صالحين مىكردند يا آنها كه اشجار و احجار و خورشيد و ماه را مىپرستيدند و هيچگونه تفاوتى در ميان آنها قائل نشد.
4- مشركان عصر ما در مسير شرك از مشركان زمان جاهليت بدترند!، زيرا آنها به هنگام آرامش، عبادت بتها مىكردند ولى در شدت و سختى به مقتضاى فَإِذا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ: (سوره عنكبوت: 65) تنها خدا را مىخواندند، ولى مشركان زمان ما در حالت آرامش و سختى هر دو متوسل به غير خدا مىشوند! رساله اربع قواعد صفحه 24 تا 27 بنا به نقل كشف الارتياب صفحه 163.
عجيب اينكه اين گروه وهابيان در نسبت دادن شرك به ساير مسلمانان و كسانى كه با عقايد آنان هماهنگى ندارند، اعم از سنى و شيعه، به اندازهاى جرىو جسور هستند كه خون و مال مسلمانان ديگر را به سادگى مباح و حلال مىشمرند، و قتل آنها را، خيلى آسان، مجاز مىدانند، همانطور كه در طول تاريخ خود، بارها عملا نيز اين مطلب را نشان دادهاند.
شيخ سليمان ابن لحمان در كتاب الهدية السنية چنين مىگويد:
كتاب و سنت گواهى بر اين مىدهند كه هر كس فرشتگان و انبياء يا (مثلا) ابن عباس و ابو طالب و امثال آنان را واسطه ميان خود و خدا قرار بدهد كه در پيشگاه خدا براى او شفاعت كنند، بخاطر اينكه آنها مقرب درگاه خدا هستند، همانطور كه در نزد سلاطين شفاعت مىكنند- چنين كسانى كافر و مشركند! و خون و مال آنها مباح است!! اگر چه اشهد ان لا اله الا اللَّه و اشهد ان محمدا رسول اللَّه بگويند و اگر چه نماز بخوانند و روزه بگيرند.
« الهدية السنية صفحه 66 بنا به نقل البراهين الجلية صفحه 83.»
خشونت و يكدندگى و لجاجتى كه از اين گفتار مىبارد بر هيچكس مخفى نيست، و همچنين جهل و ناآگاهى از مسائل اسلامى و قرآنى.
بررسى در زمينه منطق وهابيان در مساله شفاعت:
از آنچه از سخنان مؤسس اين مسلك (محمد بن عبد الوهاب) نقل كرديم چنين نتيجهگيرى مىتوان كرد كه آنها در نسبت شرك به طرفداران شفاعت در حقيقت روى دو مطلب زياد تكيه مىكنند:
1- مقايسه مسلمانان طرفدار شفاعت انبياء و صلحاء با مشركان زمان جاهليت.
2- نهى صريح قرآن از عبادت و پرستش غير خدا و اينكه نام كسانى را همراه نام خدا ببريم، فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ احد (سوره جن آيه 18) و اينكه تقاضاى شفاعت يك نوع عبادت است.
در قسمت اول بايد گفت كه در اين مقايسه مرتكب اشتباه بزرگى شده زيرا:
اولا- قرآن صريحا مقام شفاعت را براى جمعى از نيكان و صلحا و انبيا و فرشتگان اثبات كرده است، همانطور كه در بحثهاى سابق گذشت. منتها آن را منوط به اذن الهى دانسته است، بسيار غير منطقى و مضحك است كه ما بگوئيم خدا چنين مقامى را به او داده ولى ما را از مطالبه اعمال اين موقعيت، هر چند مشروط به اذن خدا نمائيم نهى كرده است.
بعلاوه قرآن مراجعه برادران يوسف را به پدر، و همچنين ياران پيامبر ص را به پيامبر و تقاضاى استغفار از وى را صريحا آورده است.
آيا اين يكى از مصاديق روشن درخواست شفاعت نيست، تقاضاى شفاعت از پيامبر ص با جمله اشفع لنا عند اللَّه همان است كه برادران يوسف گفتند يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا (سوره يوسف آيه 97).
چگونه چيزى را كه قرآن صريحا مجاز شمرده شرك مىشمرند و معتقد به آن را مشرك و خون و مال او را مباح مىپندارند؟! اگر اين كار شرك بود چرا يعقوب فرزندان خود را از آن نهى نكرد؟!.
ثانيا- هيچگونه شباهتى ميان بت پرستان و خدا پرستان معتقد به شفاعت به اذن اللَّه نيست، زيرا بت پرستان، عبادت بتها مىكردند و آنها را شفيع مىدانستند در حالى كه در مورد مسلمانان معتقد به شفاعت، مساله عبادت شفعاء به هيچوجه مطرح نيست، بلكه تنها درخواست شفاعت در پيشگاه خدا از آنها مىكنند و همانطور كه خواهيم گفت در خواست شفاعت هيچ ارتباطى به مساله عبادت ندارد.بت پرستان از پرستش خداى يگانه وحشت داشتند و مىگفتند:
أَ جَعَلَ الْآلِهَةَ إِلهاً واحِداً إِنَّ هذا لَشَيْءٌ عُجابٌ (سوره ص آيه 5).
بت پرستان بتها را از نظر عبادت در رديف خداوند مىدانستند و مىگفتند:
تَاللَّهِ إِنْ كُنَّا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ إِذْ نُسَوِّيكُمْ بِرَبِّ الْعالَمِينَ (شعراء آيه 98).
بت پرستان همانطور كه تواريخ به روشنى گواهى مىدهد اعتقاد به تاثير بتها در سرنوشت خود داشتند و مبدئيت تاثير براى آنها قائل بودند، در حالى كه مسلمانان معتقد به شفاعت، تمام تاثير را از خدا مىدانند، و براى هيچ موجودى استقلال در تاثير قائل نيستند.
مقايسه اين دو با يكديگر بسيار جاهلانه و دور از منطق است.
اما در مورد دوم بايد ببينيم عبادت چيست؟
تفسير عبادت به هر گونه خضوع و احترام مفهومش اين است كه هيچكس براى هيچكس خضوع و احترامى نكند و احدى اين نتيجه را نمىپذيرد.همچنين تفسير آن به هر گونه درخواست و تقاضا، معنيش اين است كه تقاضا و در خواست از هر كس شرك و بت پرستى باشد، اين نيز بر خلاف ضرورت عقل و دين است.
عبادت را به تبعيت و پيروى انسانى از انسان ديگر نيز نمىتوان تفسير كرد، زيرا پيروى منطقى افراد از رئيس خود در سازمانها و تشكيلات اجتماعى جزء الفباى زندگى بشر است، همانطور كه پيروى از پيامبران و پيشوايان بزرگ از وظائف حتمى هر ديندارى محسوب مىشود.
بنابراين عبادت مفهومى غير از همه اينها دارد و آن آخرين حد خضوع و تواضع است كه به عنوان تعلق و وابستگى مطلق و تسليم بى قيد و شرط عابد در برابر معبود انجام مىگيرد.
اين كلمه كه با واژه (عبد) ريشه مشترك دارد، توجه به مفهوم عبد (بنده) روشن مىسازد كه در حقيقت عبادت كننده با عبادت خود نشان مىدهد كه در برابر معبود تسليم محض است، و سرنوشت خود را در دست او مىداند، اين همان چيزى است كه از لفظ عبادت در عرف و شرع فهميده مىشود.
آيا در تقاضاى شفاعت از شفيعان هيچگونه اثرى از عبادت و پرستش با اين تفسير مفهوم ديده مىشود؟.
و اما در مورد خواندن غير خدا كه در آيات متعددى از آن نهى شده است شك نيست كه مفهومش اين نيست كه مثلا صدا زدن و خواندن كسى به نامش و گفتن يا حسن و يا احمد ممنوع است يا شرك.
در اين نيز نبايد ترديد كرد كه خواندن كسى و درخواست انجام كارى كه در قدرت و توانايى او است نيز نه گناه است و نه شرك، زيرا تعاون يكى از پايههاى زندگى و حيات اجتماعى است، تمام پيامبران و امامان نيز چنين كارى داشته اند (حتى خود وهابيان هم آن را ممنوع ندانسته اند).
آنچه ممكن است مورد ايراد واقع گردد همان است كه خود ابن تيميه در رساله زيارة القبور متعرض آن شده است:
حاجتى را كه بنده از خدا مىخواهد اگر چيزى باشد كه جز از خداوند صادر نمىشود هر گاه آن را از مخلوق بخواهد مشرك است، همانند عبادت كنندگان ملائكه و بتهاى سنگ و چوبى و كسانى كه مسيح و مادرش را به عنوان معبود برگزيده بودند، مثل اينكه به مخلوق زنده يا مرده بگويد گناه مرا ببخش، يا مرا بر دشمنم پيروز كن، يا بيماريم را شفا ده! ...
و اگر از امورى باشد كه بندگان نيز قادر بر انجام آن هستند در اين صورت مانعى ندارد كه تقاضاى آن را از انسانى كند، منتها شرايطى دارد، زيرا تقاضاى مخلوق از مخلوق ديگر گاه جائز است و گاه حرام ... پيامبر ص به ابن عباس فرموده هنگامى كه چيزى مىخواهى از خدا بخواه، و هنگامى كه يارى مىطلبى از خدا يارى بطلب، تا آنجا كه پيامبر ص به گروهى از يارانش توصيه فرمود هرگز چيزى از مردم نخواهند، آنها در عمل به اين توصيه تا آنجا پيش رفتند كه اگر تازيانه از دست يكى مىافتاد (و سوار بر مركب بود) به كسى نمىگفت اين تازيانه را به من بده، اين همان تقاضاى مكروه است، و اما تقاضاى جائز آن است كه انسان از برادر مؤمنش طلب دعا كند! زيارة القبور ص 152 به نقل از كشف الارتياب ص 268.
بنا بر اين ما هم مىگوئيم اگر براستى كسى كار خدا را از غير خدا بخواهد و او را مستقل در انجام آن بداند مشرك است، ولى اگر از او شفاعتى بخواهد كه كار خود او است و خدا به او داده، نه تنها شرك نيست، بلكه عين ايمان و توحيد است، كلمه مع در آيه فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً نيز گواه بر اين مدعاست كه نبايد كسى را در رديف خداوند مبدء تاثير مستقل دانست (دقت كنيد).
غرض از اصرار و تاكيد روى اين بحث آنست كه تحريف و مسخ مفهوم شفاعت نه تنها بهانهاى به دست خردهگيران بر مذهب داده است بلكه سبب تفسيرها و نتيجهگيريهاى نادرست از ناحيه بعضى از طوائف اسلامى شده و عاملى براى تفرقه و پراكندگى صفوف گرديده است.
در حالى كه تفسير صحيح شفاعت، علاوه بر اينكه موجب رشد و تكامل اخلاقى جامعه، و عاملى براى اصلاح افراد فاسد است، سبب قطع زبان بدخواهان، و وحدت كلمه در جامعه اسلامى خواهد بود.
ما اميدواريم همه مسلمين با تحليل صحيح قرآنى و منطقى روى اين مساله راه سوء استفاده را به روى دشمنان ببندند و به توحيد صفوف خود كمك كنند.
منبع: پرسمان دانشجويي
.