حضرت زينب(علیها السلام) سومين فرزند حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) است كه در پنجم جمادي ‏الاولي سال پنجم هجرت در مدينه منوره چشم به جهان گشود. اين نوزاد كه از هر جهت با شخصيت بزرگ علي(علیه السلام) سازگار و زينت پدر بود «زينب» نام گرفت. مادرش پاره تن رسول اللّه‏ (صلَّی اللّه علیه و آله و سلّم) و پدرش برادر و وصي پيامبر خاتم (صلَّی اللّه علیه و آله و سلّم) بود. كنيه مبارك حضرت زينب (علیها السلام) ام حسن و ام كلثوم و القاب آن حضرت عبارتند از: صدّيقه صغري، عصمه صغري، وليه اللّه‏ العظمي، ناموس كبري، شريكه الحسين و عالمه غير معلّمه، فاضله و كامله مي‏باشد. زينب (علیها السلام) از همان نخستين روزهاي كودكي، با مشكلاتي مواجه شد كه تحمل آن‏ها براي غير او كاري بس دشوار مي‏نمود. او در خردسالي با داغ رحلت جدش پيامبر (صلَّی اللّه علیه و آله و سلّم) مواجه شد، بعد از چند ماه در شهادت جانسوز مادرش زهرا (علیها السلام) به سوگ نشست و بعد از شركت در مراسم دفن مخفيانه مادر جوانش به دامان پر مهر و عطوفت علي (علیه السلام) پناهنده شد. زينب (علیها السلام) همچنان ناظر سكوت مظلومانه پدر بود و گريه ‏هاي نيمه شبش را در كنار چاه‏ هاي غربت نظاره مي‏ كرد تا اينكه دست‏ شقي ‏ترين فرد عالم، محراب كوفه را با خون امير مؤمنان (علیه السلام) گلگون نمود و زينب (علیها السلام) به همراه برادرانش در كنار بستر پدر، فرق شكافته او را ديد و اشك فراق ريخت و شهادت پدر را شاهد بود. مدت زمان زيادي نمي‏گذرد كه زينب (علیها السلام)در مدينه مسموم شدن برادرش امام حسن (علیه السلام) را تجربه كرده و در بقيع با او وداع كرد و بالاخره در سال 60 هجري زينب (علیها السلام) كه در كوران مصيبت‏ها آبديده شده بود، به همراه امام حسين (علیه السلام) قدم در سفر كربلا مي‏ گذارد و در فاجعه غمبار كربلا، به خون غلتيدن ده‏ها تن از بهترين عزيزان خود را به نظاره مي‏ نشيند.
زينب كبري (علیها السلام) بعد از عاشوراي خونين با صبر و استقامتي بي‏نظير، پيام جاودانه حضرت اباعبداللّه‏ (علیه السلام) را به جهانيان مي‏ رساند.
حضرت زينب (علیها السلام) بعد از واقعه كربلا و مشاهده آن همه مصائب و تحمل اسارت دوباره به مدينه مراجعت نمود و بنا به نقلي، بعد از حادثه قحطي در مدينه به همراه همسر سخاوتمند خويش، عبداللّه‏ بن جعفر طيار به منطقه شام كوچ كرد و در نيمه رجب سال 62 قمري در همان جا وفات يافت و در «قريه راويه دمشق» كه امروزه به «زينبيه» معروف است به خاك سپرده شد. قابل ذكر است كه در مورد محل دفن حضرت زينب (علیها السلام) اختلاف شديدي ميان سيره نويسان و تاريخ‏ن گاران وجود دارد، برخي نظير شيخ بهايي، محدث نوري، علامه بحر العلوم، محدث قمي، و از مورخان اهل سنت ابن حوراني و صيادي شافعي و جهانگرد معروف ابن بطوطه تصريح كرده‏اند كه حضرت زينب (علیها السلام) در سرزمين شام به خاك سپرده شده است. محمد حسن خان در «خيرات حسان»، سيد حسن صدر در «نزهه اهل الحرمين» و محقق و نويسنده بزرگ، محمد حسنين سابقي در كتاب «مرقد العقيله زينب (علیها السلام) » احتمال شام را تقويت كرده‏اند. محقق اخير با روشي عالمانه احتمال مصر را رد كرده و با قرائن و شواهدي اثبات كرده است كه حضرت زينب كبري (علیها السلام) در شام دفن شده است. اين در حالي است كه برخي ديگر محل دفن آن حضرت را در مصر و بعضي ديگر در بقيع مي‏دانند.
در مورد تعداد فرزندان حضرت زينب (علیها السلام) اختلاف نظر وجود دارد، ابن جوزي او را فقط داراي دو پسر به نام‏هاي عون و عبداللّه‏ مي‏داند. ابن حزم اندلسي معتقد است او يك دختر و يك پسر به نام علي داشته است. ابن اثير فرزندان او را پنج نفر دانسته و آنان را چنين ذكر مي‏كند: علي، عون اكبر، عباس، محمد و ام كلثوم. طبرسي فرزندان او را چهار نفر به نام‏هاي: علي، جعفر، عون اكبر و ام كلثوم مي‏داند. در هر حال سرگذشت دو تن از اين فرزندان يعني عون و ام كلثوم در تاريخ تا حدي روشن است بدين معني كه ام كلثوم را يزيد بن معاويه خواستگاري كرده بود، و پدرش عبداللّه‏ بن جعفر گفت: اختيار اين دختر در دست دايي ‏اش حسين‏ بن علي (علیه السلام) است و امام حسين (علیه السلام) با پيشنهاد يزيد مخالفت كرد و او را به پسر عمويش «قاسم بن محمد بن جعفر طيار» تزويج كرد و مهريه‏ اش را مزرعه‏ اي كه حضرت در اطراف مدينه داشت قرار داد. و عون در كربلا در ركاب امام حسين (علیه السلام) به شهادت رسيد.
كلمات و فرمايشات گهربار آن حضرت در خطبه هايي كه از آن حضرت روايت شده، خود قوي‏ترين دليل بر كمال فصاحت و بلاغت آن بانوي بزرگوار مي‏باشد. همان بانويي كه امام سجاد (علیه السلام) در حق ايشان فرمودند: «اَنْتِ بِحَمدِاللّه‏ِ عالِمَه غَيرَ مُعَلَّمَه وَ فَهِمَهٌ غَيرَ مُفَهَّمَه» يعني:
«اي عمّه! شما الحمدللّه‏ بانوي دانشمندي هستيد كه تعليم نديده، و بانوي فهميده هستي كه بشري تو را تفهيم ننموده است».
در اين‏جا مروري كوتاه به قسمتي از خطبه آن حضرت در مجلس يزيد كه يكي از بزرگ‏ترين حركت‏هاي آن حضرت، در واقعه كربلا بود كه دستگاه حكومت بني‏اميه را به شدّت لرزاند مي‏ كنيم:
«به خدا قسم اي يزيد! هرچه كردي بازگشت آن به سوي خودت خواهد بود، چرا كه تو جز پوست خود نشكافتي و جز گوشت خود ندريدي.
اي يزيد! در آن روزي كه خداوند بدن هاي پاك شهيدانمان را حاضر مي‏ كند تا حقوق خود را از ستمگر بستاند، تو بر رسول خدا (صلَّی اللّه علیه و آله و سلّم) وارد خواهي شد، امّا مي‏داني در چه حالي؟ در حالي كه خون عزيزان او را ريخته و حرمت ذرّيه او را از بين برده ‏اي. آري اي يزيد! از اين پيروزي ظاهري كه به دست آورده‏اي، غرق شادي مشو، و آن عزيزان را كه در كربلا به خاك و خون كشيده ي، مغلوب و مرده مپندار. كه خداوند مي‏ فرمايد: (كساني را كه در راه خدا شهيد شده ‏اند مرده مپنداريد. بلكه آنان زنده‏اند و در نزد خداي خود روزي مي‏ خورند).
و اي يزيد! براي تو همين بس كه حاكم در آن روز خداوند، و دشمن تو پيامبر خدا، و ياور و پشتيبان اهل بيت جبرئيل باشد. و به زودي كسي كه اين مقام را براي تو زينت داده و تو را بر گردن مسلمين سوار كرده است (يعني معاويه)، خواهد دانست كه چه جانشين بدي براي خود تعيين كرده و در روز جزا درخواهيد يافت كه بدترين مكان از آنِ كيست؟ و بدبختي و ضعف و زبوني شامل چه افرادي خواهد شد.
حضرت زينب (علیها السلام) شيرزن دشت كربلا سرانجام پس از عمري دفاع از طريق ولايت و امامت در 15 رجب سال 63 هجري قمري در ضمن سفري كه به همراه همسر گرامي شان عبداللّه‏بن جعفر به شام رفته بودند، وفات كردند و بدن مطهر آن بانوي بزرگوار در همان‏جا دفن گرديد.
مزار ملكوتي آن حضرت در دمشق، اينك زيارتگاه عاشقان و ارادتمندان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام مي‏باشد.
قريه‏ اي كه حضرت زينب (علیها السلام) در آن مدفون هستند در گذشته به «راويه» و اكنون به «زينبيه» مشهور است. در حال حاضر اين قريه به شهر متصل و در هفت كيلومتري شرق دمشق قديم به طرف فرودگاه واقع مي‏ شود. در خيابان اصلي اين شهرك از دور گنبد و مأذنه‏ هاي مقبره آن بانوي گرامي و دخت امام علي (علیه السلام) ديده مي‏ شود. گنبد اين مرقد طلايي است و در سمت شرقي و غربي آن دو مناره كاشي‏كاري شده قرار دارد. در مدخل غربي حرم و سمت راست آن داخل اطاق كوچكي سه قبر وجود دارد كه يكي از آن‏ها قبر «آيت‏ اللّه‏ سيد حسن يوسف مكي عاملي» متوفي 1397 قمري و ديگري علامه «سيد محسن امين عاملي» مؤلف «اعيان الشيعه» و سومين آن‏ها دختر ميرزا تقي بهبهاني مي‏ باشد.
در سال 1334 قمري صندوق چوبي منبت‏كاري شده ‏اي از طرف مردم ايران به مرقد مطهر حضت زينب (علیها السلام) اهدا گرديد و اين صندوق در مراسم باشكوهي كه بسياري از شيعيان سوريه و لبنان در آن حضور داشتند در روز بيستم شعبان 1334 قمري بر روي قبر آن حضرت نهاده شد و پيام سيد عبدالحسين شرف‏ الدين در اين مراسم خوانده شد. در سال 1393 قمري صندوق مذكور با صندوق بهتري كه توسط مردم ايران اهدا شده بود تعويض شد و ضريح طلاكاري گرديد.
امروزه مرقد مطهر به صورت يك چند ضلعي منظم درآمده است كه گرداگرد آن را صحني وسيع دربر گرفته است و در داخل صحن اتاق‏هاي متعددي وجود دارد كه محل اقامت زائران مي‏ باشد. در بالاي مدخل حرم حضرت زينب (علیها السلام)، نام ائمه دوازدگانه نقش بسته است و بر گرداگرد ديوار بيروني حرم خطبه حضرت زينب (علیها السلام) به همراه ترجمه فارسي آن نگاشته شده است. اين خطبه كه به صورت كاشي كاري زيبايي مي‏باشد توسط حاج ابوالقاسم همداني در سال 1383 ه . (1963 م.) ساخته شده است. درهاي حرم نيز توسط محمد تقي آل اسداللهي كاظمي در سال 1387 قمري ساخته شده است. و در سوي ديگر در نوشته شده: در دوره توليت سيد محسن مرتضي فرزند سيد رضا و با كمك سيد قاسم حسيني و تحت نظر شيخ محمد حسن مويد در سال 1387 قمري تهيه گرديد، خطاطي آن كار استاد حبيب اللّه‏ فضائلي است.
حرم حضرت زينب (علیها السلام) چهار در ورودي دارد. سقف شبستان و حرم از سه قسمت تشكيل شده كه به صورت پله‏اي بر روي هم قرار دارند و گنبد نيز در وسط آن قرار يافته است. بر روي اين گنبد آياتي از قران نوشته شده و طلاكاري آن در سال‏هاي اخير به وسيله ايران انجام شده است.
در سمت شرق صحن مطهر، مصلاي زينبيه به همت «آيت‏ اللّه‏ فهري زنجاني» نماينده مقام معظم ولي فقيه در سوريه ساخته شده و مراسم نماز جماعت، دعاي كميل و نماز جمعه در آن بر قرار مي‏ گردد. اين شبستان بسيار بزرگ مي‏ باشد. مساحت كل صحن، حرم و ساير مراكز وابسته حدود ده هزار متر مربع است. در حرم جمعا 114 اطاق وجود دارد كه 64 اطاق آن در صحن بزرگ و بقيه در صحن دوم و حسينيه‏ هاي اطراف است.
مقبره آن بانوي بزرگوار زينب كبري (علیها السلام) در وسط حرم با ضريحي نقره‏اي و اطراف آن هشت ستون كاشي‏كاري شده كه گنبد حرم بر آن استوار شده وجود دارد. ديوارهاي حرم مطهر تا نصف آن سنگ سفيد و بقيه آيينه‏ كاري بوده و جلوه‏اي از هنر و معماري ايراني اسلامي است. بناي داخل و خارج حرم و همچنين مناره‏ ها و گنبد از حدود بيست سال پيش است ولي توسعه ‏هاي اطراف صحن و تزيينات آن‏ها همگي از سوي جمهوري اسلامي انجام شده است.

منبع: راهنماى اماكن زيارتى و سياحتى در سوريه؛ احسان مقدس