خرمشهر شهری است مرزي در جنوب‌غربی استان خوزستان که در محل تلاقی رودخانه‌های کارون و اروند واقع شده است و از شمال به اهواز، از شرق به بندر ماهشهر، از جنوب به آبادان و از غرب به مرز ايران و عراق محدود می شود. رودخانه کارون با گذر از داخل شهر خرمشهر( به صورت شرق به غرب) در جنوب خرمشهر به اروندرود می‌پیوندد که به این نقطه در اصطلاح سه‌راه تلاقی گفته می شود. در زمان محمدشاه قاجار در محل کنونی خرمشهر، بندری بنا شد که محمره نام گرفت. محمره که از ادغام دو کلمه ماء(آب) و حمره(سرخ) به وجود آمده به معنای آب سرخ است و خرمشهر به این دلیل که قسمت عظیمی از سواحل شهر، در بیشتر روزهای سال به علّت جزر و مدّ دریا و رسوبات رسی به رنگ قرمز می‌گرایید به این نام خوانده می‌شد. در سال1314ش، فرهنگستان ایران با نگاه به موقعیت طبیعی وسرسبزی منطقه، نام خرمشهر را برای آن پیشنهاد کرد و در سال 1316ش به دستور رضاخان محمره به خرمشهر تغییر نام داد. در دو قرن گذشته، این شهر همواره شاهد تهدیدهای بیگانگان و وسیله‌ای برای دست‌یابی به مطامع آنها بوده است. در سال 1837م ، هنگامی که هرات به سبب خودداری حاکم آن از پرداخت مالیات، توسط سپاهیان محمد شاه قاجار محاصره شده بود، نیروهای عثمانی به تحریک انگلستان  وبه بهانه سرکوب عشایر "بنی لام" که در شرق اروندرود ساکن بودند، خرمشهر را اشغال کردند که بهای آزادی آن، رفع محاصره هرات از سوی ایران بود. در سال 1847م، بر اساس معاهده دوم ارزروم، حاکمیت ایران بر خرمشهر، آبادان و سواحل شرقی اروندرود تثبیت شد که بهای آن چشم پوشی ایران از حاکمیت بر سلمانیه بود. با بازپس‌گیری هرات توسط ناصرالدین شاه در 1856م  نيروهای انگلیسی خرمشهر را اشغال کردند و درپی آن بر اساس معاهده1857م پاریس که بین ایران وانگلستان منعقد شد، به بهای آزادی خرمشهر هرات از خاک ایران جدا گشت. در جریان جنگ جهانی دوم، گرایش رضاخان به آلمان‌ها از یک سو و نگاه متفقین به موقعیت جغرافیایی ویژه ایران برای پشتیبانی از جبهه روسیه از سوی دیگر، زمینه ساز اشغال خرمشهر در شهریور1320ش شد که پس از پایان جنگ، براساس توافق قدرت‌های بزرگ اشغالگران خرمشهر را تخلیه نمودند. با از آغاز جنگ ایران و عراق در۳۱ شهریور ۱۳۵۹ خرمشهر به دلیل نزدیکی به مرز، یکی از اولین نقاطی بود که مورد حمله ارتش بعثی قرار گرفت. دشمن در نظر داشت خوزستان و خرمشهر را چند روزه اشغال کند اما مدافعان شهر تحت امر فرماندهی منطقه خرمشهر، به مدت 34 روز در مقابل ارتش عراق مقاومت کردند و همین امر خرمشهر را به عنوان نماد و سنبل مقاومت به همگان شناساند. در تاریخ ۴ آبان ۱۳۵۹ آخرین مدافعان شهر نیز به جهت فشار مضاعف دشمن و کمبود سلاح و تجهیزات مجبور به عقب‌نشینی از شهر شدند. دشمن پس از عدم موفقیت در اشغال خوزستان تجهیزات و امكانات دفاعي فراوانی را در خرمشهر و حومه آن مستقر و تمامی اطراف آن را مین‌گذاری کرد و خرمشهر را به عنوان نماد پيروزي خود در جنگ مطرح نمود. اما با همت جوانان ایرانی، خرمشهر پس از ۵۷۸ روز(حدود۱۹ماه) اشغال توسط ارتش بعثی عراق، در تاریخ ۳خرداد ۱۳۶۱ با حمله نیروهای سپاه پاسداران، ارتش و نیروی مردمی بسیج در"عملیات بیت‌المقدس" آزاد شد. در روزهاي پاياني جنگ و پس از پذيرش قطعنامه598، ارتش عراق كه هيچ‌گاه دست از خوي تجاوزكارانه خود برنداشته بود با انبوهي از لشكرهاي خود در 31/4/1367 با تهاجمي ديگر خود را به جاده اهواز- خرمشهر رساند و 30 كيلومتر از اين جاده را اشغال كرد. در حالي كه خرمشهر در خطر محاصره و اشغال مجدد قرارگرفته بود، با پيام هشدار دهنده رهبر انقلاب و با حضور سپاه و انبوه نيروهاي مردمي در اين منطقه، طي سه روز درگيري و مقاومت، دشمن مجدداً به عقب رانده شد.

منبع: اطلس‌ جغرافیای‌حماسی(1)