آل بويه
آل بويه از خاندان شيعي و دوست دار اهل بيت بودند كه تلاش قابل ستايشي در احياء، بازسازي و توسعه مكان هاي مقدس به عمل آوردند. بسياري از اين خاندان در جوار امامان خود از جمله امام حسين(عليه السلام) و امام علي(عليه السلام) دفن شده اند. از قبر اين پادشاهان بين قرن چهارم تا دوازدهم هجري آثاري برجاي بود ولي اكنون اثري از آن ها نيست. البته در 1316 ق، در كف سازي حياط صحن و حرم برخي از سنگ هاي قبر آنان كشف شد:

عضدالدوله ديلمي
وي در 373 ق در بغداد از دنيا رفت و در همان شهر به خاك سپرده شد. چندي بعد او را به نجف اشرف منتقل كردند¹ و در قسمت پايين پاي مبارك امام علي(عليه السلام) به خاك سپردند. براساس وصيت ديلمي، برروي سنگ قبرش چنين نوشته شده است:
« اين قبر عضدالدوله است. دوست دارم تا در كنار اين امام معصوم به خاك سپرده شوم به اين اميد كه در روزي كه هركس هر كاري كرده بر او نمايان مي شود من در امان باشم و صلواته علي محمد و عترته الطيبين ».² علامه هبة الدين شهرستاني اين سنگ قبر را در 1315 ق ديده و توصيف كرده است.³

شرف الدوله
وي فرزند عضدالدوله بود و در كنار پدرش در حرم دفن شد. تاريخ فوت او 379ق است.⁴

بهاء الدوله
بهاء الدوله از فرزندان عضدالدوله بود كه در 403 ق از دنيا رفت و در نجف به خاك سپرده شد.⁵

بدرالدين حسنويه
از حاكمان همدان، دينور، بروجرد و نهاوند. وي از سوي عضد الدوله لقب ابوشجاع گرفت. حسنويه به سخاوت و بخشش به يتيمان و فقيران و نيز انجام كارهاي عمراني و عام المنفعه مشهور است.⁶ او را در جوار مرقد امام علي(عليه السلام) دفن كرده اند.⁷

فخر الملك ابوغالب
وزير سلطان الدوله بويهي بود كه در 406 ق در اهواز وفات كرد و در نجف خاك شد.

ابوالقاسم حسين بن علي
وي وزير شرف الدوله بويهي بود كه در 418 ق از دنيا رفت.⁸

شرف الدين انوشيروان بن خالد
از وزيران عصر آل بويه. فوت وي در 533 ق بوده است.⁹

آل حمدان
آل حمدان از پادشاهان شيعي و از مجاهدان بزرگ قرن پنجم و ششم هجري در شام هستند. نقش آن ها در نهضت مقاومت و مقابله با تجاوز نيروهاي بيزانس سرنوشت ساز بود. از معروف ترين پادشاهان آن سلسله مي توان سيف الدوله حمداني و ناصرالدوله را نام برد. به گفته شيخ علي آل كاشف الغطاء؛ آل حمدان مرده هاي خود را از شام، حلب، موصل و عراق به نجف انتقال مي دادند و در حرم دفن مي كردند.¹⁰

ايلخانان و تيموريان
ايلخانان مغول از دولت هاي مسلمان و شيعي حاكم در ايران هستند كه از 736 تا 813 ق در عراق حكومت مي كردند. برخي از دولت مردان ايلخاني، جلايري و تيموري در حرم مطهر دفن شده اند؛ اما مكان آن ها امروزه مشخص نيست. هبة الدين شهرستاني مي گويد كه در 1350 ق قبر تيمور لنگ، مؤسس سلسله تيموريان، را در كنار قبر شيخ طوسي در سرداب ديده است.

پادشاهان و رجال قاجاريه
برخي از پادشاهان و رجال قاجار در حرم و صحن مطهر به خاك سپرده شده اند ولي امروزه مكان آن ها مشخص نيست:
آقا محمد خان قاجار. مؤسس سلسله قاجاريه كه در 1211 ق فوت كرد و در نجف اشرف، در قسمت شمالي رواق كه امروزه به حجره السلاطين معروف است، به خاك سپرده شد. ناصرالدين شاه قبر او را ديده و توصيف مي كند كه سنگ مرمر بزرگ و حجاري شده اي داشت. ¹¹
ملك آرا: كيومرث ميرزا، ملقب به ملك آرا، فرزند فتحعلي شاه قاجار در 1288 ق از دنيا رفت و در حرم دفن شد.
سلطان محمد حسن خان قاجار. جنازه وي و حسينعلي خان را فتحعلي شاه شخصاً به نجف منتقل كرد و به خاك سپرد.
آقاخان محلاتي. رهبر فرقه اسماعيليه در 1298 ق.¹²
حسينعلي ميرزا. فرمانفرماي فارس و فرزندانش در كنار آقا محمد خان.
خان باباخان سردار. حاكم كرمان در عصر قاجار.
تاج الدوله. دختر ناصر الدين شاه.
ميرزا ابوالحسن خان ايلچي. از سفيران ايران در دوره قاجار.¹³
سليمان خان قاجار. از رجال و بزرگان قاجار.
حسينعلي ميرزا. برادر فتحعلي شاه.¹⁴


پي نوشت ها:
1. ابن جوزي، المنتظم، 7/117.
2. آل محبوبه، ماضي النجف و حاضرها، 1/235 به نقل از مجالس المؤمنين، 379؛ ابن كثير شافعي، البداية والنهايه، 11/301.
3. پيشين به نقل از مجله الاعتدال، 5/250.
4. ابن جوزي، المنتظم، 7/236.
5. آل محبوبه، همان جا.
6. ابن جوزي، همان، 10/236.
7. ابن جوزي، همان، 7/236.
8. پيشين، 8/23.
9. براي اطلاع بيشتر از ساير رجال سياسي عصر آل بويه كه در نجف دفن هستند ر. ك : جعفر الخليلي، موسوعة العتبات، 6/144 ونيز آل محبوبه، ماضي النجف و حاضرها، 1/236 ـ 248.
10. آل محبوبه، همان، 1/240.
11. ناصرالدين شاه، سفر نامه ناصرالدين شاه به عتبات، 125.
12. آل محبوبه، همان، 1/247 ـ 248.
13. اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 197.
14. ناصر الدين شاه، همان، 125.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان