مقدس ترين شهر عراق پس از نجف اشرف كربلا است و آن تربتى است كه اجساد پاك و غرقه به خون شهيدان عاشورا و به ويژه سرور آنان و سيد جوانان اهل بهشت، اباعبدالله الحسين عليه السلام و برادر با وفا و بزرگوارش ابو الفضل العباس(ع) را در خود جاى داده است. تاريخ شهر كربلا در دوران اسلامى از هنگام شهادت امام حسين عليه السلام آغاز مى شود و از آن هنگام تا كنون،اين شهر همواره در جان و روح و روان شيعيان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آبادانى و وسعت آن افزوده شده است.
مهم ترين زيارتگاه‌هاى كربلا عبارتند از:
1- حرم امام حسين عليه السلام، كه به همراه حرم‌ابو الفضل‌العباس عليه السلام و فضاهاى پيرامون اين دو جايگاه،هسته مركزى شهر را تشكيل مى دهند.حرم مطهر بيش از دو متر از سطح شهر پايين تر است،از اين رو تعداد زيادى پله زائران را از دروازه ها به درون صحن هدايت مى كند.
ساختمان كنونى حرم از ساخته هاى دوره صفوى و عثمانى و قاجار است.حرم مطهر از گنبدى بزرگ و مطلا تشكيل شده كه بر روى گنبد خانه‌اى وسيع و چندين رواق و يك مسجد بزرگ و صحنى فراخ است كه تمامى اين مجموعه را در بر مى گيرد.گنبد طلا از ساخته هاى دوران صفويه است و طلا كارى آن به دستور آغا محمد خان قاجار انجام گرفته است.
در زير گنبد،ضريح نقره اى و بزرگ و چند ضلعى قرار دارد كه قسمت عمده فضاى گنبد خانه را اشغال كرده و درون آن قبر مطهر امام حسين عليه السلام و دو فرزندش على اصغر(ع) و على اكبر(ع) جاى دارد.در سمت شرق ضريح مطهر حضرت، فضايى است كه در جنوب آن پنجره‌اى نقره‌اى قرار دارد.اين‌جا آرامگاه قسمت اعظم شهيدان‌واقعه كربلا است كه همگى‌آنان پيرا‌مون‌آن پنجره و فضاهاى اطراف پراكنده و مدفون هستند.گرداگرد گنبد خانه را چهار رواق در بر گرفته است.
حرم مطهرداراى‌ايوانى است كه قسمتى از آن با خشت‌هاى طلا پوشيده شده و بخش‌هاى ديگر آن با كاشى معرق و نفيس اصفهان تزيين يافته است.سقف بلند ايوان را مجموعه اى از ستون‌هاى مرمرين،تراش هنرمندان اصفهانى نگاه داشته است. قتلگاه، جايگاهى است در نزديكى آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدى كه بنا بر گفته روايات،امام حسين عليه السلام در آن‌جا به شهادت رسيد وبعدها به جايگاه كنونى منتقل شد ودفن‌گرديده اند.
3- تل زينبيه(س)،در فاصله 20 مترى از سمت غرب صحن مطهر،تپه اى به ارتفاع 5 متر وجود دارد كه امروزه بر روى آن اتاقى ساخته شده است،اين تپه به نام «تل زينبيه »يا تپه حضرت زينب عليها السلام مشهور است و بنا به نقل مورخان،تپه اى بوده است كه در روز عاشورا حضرت زينب(س) برروى آن مى رفته و از سير وقايع جنگ آگاهى مى يافته اند.
4- حرم منور و پاك ابوالفضل العباس عليه السلام،اين حرم در فاصله 350 مترى شمال شرقى حرم امام حسين عليه السلام قرار گرفته و داراى قبِّه و بارگاه شكوه‌مندى است كه جسد پاك اين سردار رشيد و يار وفادار امام حسين عليه السلام را در بر گرفته است.ساختمان داراى گنبدى طلايى است كه بر روى گنبد خانه اى كوچك‌تر از حرم امام حسين عليه السلام قراردارد.گرداگرد قبر مطهر را چهار رواق و صحن فراخ و وسيعى به همراه ايوان زيبا در بر گرفته است.ضريح زيباى آن حضرت به دستور مرحوم آيت الله العظمى حكيم در سال 1965 ميلادى در اصفهان ساخته شد.
5- آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدى،او يكى از شهداى روز عاشورا است كه در سن 80 سالگى به يارى امام حسين عليه السلام شتافت و شهيد گرديد ودرفاصله 10 مترى از ضريح مطهر و در رواق جنوب غربى مدفون است و داراى ضريح كوچكى است.
6- آرامگاه سيد ابراهيم مجاب ،وى امام زاده والا مقام و عظيم الشان و داراى نسل مباركى است.او ابراهيم فرزند محمد العابد فرزند امام موسى‌بن جعفرعليه‌السلام است كه در اين بقعه مطهر دفن شده است و بنا به نوشته مورخان،بسيارى از سادات و بزرگان پيرامون او مدفونند.آرامگاه او در رواق حرم مطهر و در گوشه شمال غربى آن است.
7- درسرتا سر صحن و حجره هاى گرداگرد آن و رواق ها،بسيارى از بزرگان در طول تاريخ دفن شده اند،
برخى از اين حجره ها به نام شخصيتى كه در داخل آن دفن شده،مشهور است، همچون آخرين مقبره اى كه در
جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسيارى از علماى دين مى باشد كه مشهورترين آن‌ها مرحوم آيت الله
ميرزا محمد تقى شيرازى است كه در سال 1920 ميلادى،رهبرى انقلاب مردم بر ضد دولت انگليس را بر
عهده داشت.از ديگر مشاهير مدفون در اين بقعه مطهر، ميرزا محمد تقى خان امير كبير است كه پس از به قتل
رسيدنش در كاشان،به كربلا منتقل و در مقبره اى در رواق شرقى حرم مطهر دفن گرديد،هم‌چنين قاجاريه نيز
در رواق شمالى،داراى مقبره اى هستند كه جمعى از آنان در آن جا مدفونند.
8- خيمه گاه،در جنوب صحن مطهر امام حسين عليه السلام و در فاصله 250 مترى واقع است. (بنا به نقل مورخان،محل بر افراشته شدن خيمه ها و چادرهاى سيد الشهدا عليه السلام و ياران او بوده است) .امروزه جايگاه خيمه ها را با ساختمان‌سازى به تصوير كشيده اند.
9- مقام حضرت مهدى عليه السلام،در ميان نخلستان هاى كرانه رودخانه فرات كه اين شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه »مشهور است،از شمال كربلا مى گذرد و آن جايگاهى است منسوب به حضرت حجت عليه السلام كه مردم در آن به نماز مى پردازند.
10- حر،و آن شهركى است در جنوب غربى كربلا كه در فاصله 9 كيلو مترى از شهر واقع شده و نام آن بر گرفته از نام حر بن يزيد رياحى است.او در روز عاشورا يكى از فرماندهان لشگر عبيد الله زياد بود ولى بعدها توبه كرد و به لشكر حق پيوست و تا پاى جان ايستاد و به شهادت رسيد و در اين موقعيت دفن گرديد.امروزه آرامگاه او،كه از ساخته هاى شاه اسماعيل صفوى است،داراى صحن و رواق و گنبد كاشى كارى است و مؤمنان فوج فوج به زيارت قبرش مى شتابند.
11- آرامگاه الاخرس بن الكاظم عليه السلام،وى محمد ابن ابى الفتح اخرس،از نوادگان حضرت موسى بن جعفر عليه السلام است كه بقعه اش در حومه كربلا،در محله اى به نام «الابتر»قرار دارد.
12- آرامگاه ابن حمزه،وى نواده امير المؤمنين و از امام زادگان والا مقام است.آرامگاهش در آغاز بزرگ‌راه كربلا- طويريج قرار دارد.
13- آرامگاه عون بن عبد الله،در نسبت اين امام زاده ترديدهايى وجود دارد كه آيا وى همان عونى است كه در كربلا شهيد شد و يا نواده امام حسن عليه السلام است؟امروزه وى داراى بقعه و بارگاه با شكوهى در 11 كيلومترى شمال غربى كربلا و در آغاز بزرگ‌راه كربلا- بغداد مى باشد.اين امام زاده بسيار مورد توجه مردمان عراق و داراى نذر مجربى است،از اين رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.
14- آرامگاه طفلان مسلم،اين آرامگاه در راه كربلا- بغداد،در حومه شهر مسيب قرار دارد.اين دو كودك به نام‌هاى محمدو‌‌ابراهيم،فرزندان حضرت‌مسلم‌ابن‌عقيل‌‌هستندكه‌پس‌از شهادت پدرشان به شهادت رسيدند،آرامگاه اين دو كودك صحن و سراى با شكوهى داشته و بر قبر هر يك گنبد و ضريحى قرار دارد.
15- آرامگاه ابن هاشم،وى از نوادگان حضرت موسى بن جعفر عليه السلام است كه در سال 745 ه.وفات يافت و آرامگاهش امروزه در كويرى واقع در شمال غربى كربلا مى باشد.قبر او داراى صحن و سراى بزرگى است و در ميان اعراب بيابان گرد بسيار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مى كنند.
16- آرامگاه ابن فهد حلى،او از فقهاى اماميه است و قبرش در غرب خيابان «باب القبله »درون مسجدى به نام او قرار دارد.
17- حسينيه هاى كربلا،با توجه به اين كه كربلا شهرى زيارتى است و ساليانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر كشورهاى شيعه نشين براى زيارت به اين شهر مقدس مشرف مى شوند، از اين رو بسيارى از مردم شهرهاى گوناگون به ساختن حسينيه و زائر سراپرداخته اند كه مهم ترين حسينيه ها از آن ايرانيان است،همانند حسينيه تهراني‌ها،اصفهاني‌ها،مازندرانى ها، قمى ها و آذربايجاني‌ها،و ده‌ها حسينيه ديگر كه قسمت عمده اين مراكز در سال‌هاى اخير منهدم و ويران گرديده است.
18- مدارس دينى كربلا
كربلا داراى حوزه علميه كهن و مهمى است،از اين رو مدارس دينى فراوان در كربلا ديده مى شود كه مهم ترين آ ن ها عبارتند از: مدرسه‌هنديه، مدرسه‌حسن‌خان، مدرسه‌آيت‌الله‌بروجردى، مدرسه‌باد كوبه، مدرسه كريم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بقعه، مدرسه حسينيه، مدرسه شريف العلما، مدرسه سليميه و...
