نام شريف آن بزرگوار فاطمه و مشهورترين لقب آن حضرت، «معصومه» است. پدر بزرگوارش امام هفتم شيعيان حضرت موسى بن جعفر (ع) و مادر مكرمه اش حضرت نجمه خاتون (س) است . آن بانو مادر امام هشتم نيز هست . لذا حضرت معصومه (س) با حضرت رضا (ع) از يك مادر هستند.
ولادت آن حضرت در روز اول ذيقعده سال ١٧٣ هجرى قمرى در مدينه منوره واقع شده است. ديرى نپاييد كه در همان سنين كودكى مواجه با مصيبت شهادت پدر گرامى خود در حبس هارون در شهر بغداد شد. لذا از آن پس تحت مراقبت و تربيت برادر بزرگوارش حضرت على بن موسى الرضا (ع) قرارگرفت. در سال ٢٠٠ هجرى قمرى در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى سفر تبعيد گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اين كه كسى از بستگان و اهل بيت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند.
يك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه (س) به شوق ديدار برادر و اداي رسالت زينبي و پيام ولايت به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كرد و در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع مى شد. اين جا بود كه آن حضرت نيز هم‌چون عمه بزرگوارشان حضرت زينب(س) پيام مظلوميت و غربت برادر گرامي شان را به مردم مؤمن و مسلمان مى رساندند و مخالفت خود و اهلبيت (ع) را با حكومت حيله گر بنى عباس اظهار مى كرد. بدين جهت تا كاروان حضرت به شهر ساوه رسيد عده اى از مخالفان اهلبيت كه از پشتيبانى مأموران حكومت برخوردار بودند،سر راه را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتيجه تقريباً همه مردان كاروان به شهادت رسيدند، حتى بنابر نقلى حضرت(س) معصومه را نيز مسموم كردند.
به هر حال ، يا بر اثر اندوه و غم زياد از اين ماتم و يا بر اثر مسموميت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (س)بيمار شدند و چون ديگر امكان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نمود. پرسيد: از اين شهر«ساوه» تا «قم» چند فرسنگ است؟ آن چه بود جواب دادند، فرمود: مرا به شهر قم ببريد، زيرا از پدرم شنيدم كه مى فرمود: شهر قم مركز شيعيان ما است. بزرگان شهر قم وقتى از اين خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالى كه «موسى بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعرى» زمام ناقه آن حضرت را به دوش مى كشيد و عده فراوانى از مردم پياده و سواره گرداگرد كجاوه حضرت در حركت بودند، حدوداً در روز ٢٣ ربيع الاول سال ٢٠١ هجرى قمرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلى كه امروز «ميدان مير» ناميده مى شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسى بن خزرج» زانو زد و افتخار ميزبانى حضرت نصيب او شد.
آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در اين شهر زندگى كرد و در اين مدت مشغول عبادت و راز و نياز با پروردگار متعال بود. محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستيه به نام «بيت النور» هم اكنون محل زيارت ارادتمندان آن حضرت است.
سرانجام در روز دهم ربيع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربيع الثانى» سال ٢٠١ هجرى پيش از آن كه ديدگان مباركش به ديدار برادر روشن شود، در ديار غربت و با اندوه فراوان ديده از جهان فروبست و شيعيان را در ماتم خود به سوگ نشاند .مردم قم با تجليل فراوان پيكر پاكش را به سوى محل فعلى كه در آن روز بيرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشييع نمودند. همين كه قبر مهيا شد دراين كه چه كسى بدن مطهر آن حضرت را داخل قبر قرار دهد دچار مشكل شدند، كه ناگاه دو تن سواره كه نقاب به صورت داشتند از جانب قبله پيدا شدند و به سرعت نزديك آمدند و پس از خواندن نماز يكى از آن دو وارد قبر شد و ديگرى جسد پاك و مطهر آن حضرت را برداشت و به دست او داد تا در دل خاك نهان سازد.
آن دو نفر پس از پايان مراسم بدون آن كه با كسى سخن بگويند بر اسب هاى خود سوار و از محل دور شدند.
بنا به گفته بعضي از علما به نظر مى رسد كه آن دو بزرگوار، دو حجت پروردگار: حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) باشند چرا كه معمولاً مراسم دفن بزرگان دين با حضور اوليا الهي انجام شده است.
پس از دفن حضرت معصومه(س) موسى بن خزرج سايبانى از بوريا بر فراز قبر شريفش قرار داد تا اين كه حضرت زينب فرزند امام جواد(ع) به سال ٢٥٦ هجرى قمرى اولين گنبد را بر فراز قبر شريف عمه بزرگوارش بنا كرد و بدين سان تربت پاك آن بانوى بزرگوار اسلام قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهلبيت (ع) و دارالشفاي دلسوختگان عاشق ولايت و امامت شد.

نظری بر اسامی و القاب حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام
برای این مجلله عظیم الشان اسامی چند نقل كرده اند كه عبارتند از:
●فاطمه:
ایشان هم نام حضرت زهراعلیهاالسلام و فاطمه یا فاطمه كبری‏ نامیده شده است. در روایتی درباره مقام والا و عظمت‏ شان حضرت زهراعلیهاالسلام و علت ‏نامیده شدن ایشان به فاطمه آمده است:
«محمد بن مسلم گفت: از ابوجعفر امام باقرعلیه السلام شنیدم كه فرمود:
فاطمه دارای جایگاهی كنار درِ جهنم است. وقتی روز قیامت می‏شود، میان دو چشم هر نفر، مومن یا كافر نگاشته می‏شود. آنگاه به كسی‏ كه دوستدار اهل‏بیت است و گناهان فراوانی دارد، دستور داده ‏می‏شود به آتش افكنده گردد. وقتی حضرت فاطمه آن شخص را می‏بیند، می‏گوید: بارالها! مولای من! مرا فاطمه نام نهادی و به واسطه من‏ می‏خواستی از كسانی كه دوستدار من و ذریه‏ام هستند درگذری.‏ وعده‏ات حق است و تو از وعده‏ات تخلف نمی‏كنی.»
حضرت معصومه علیهاالسلام نیز چون حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام دارای مقام شفاعت ‏است. و احتمالا نامیده شدن وی به فاطمه بی ‏ارتباط با این مقام‏ نبوده است. به هر تقدیر به واسطه این بانوی گرامی بسیاری از شیعیان داخل بهشت می‏گردند. در این‏ باره امام صادق علیه السلام می‏فرماید:
«... الا ان للجنهٔ ثمانیهَٔ ابواب، ثلاثه منها الی قم. تقبض فیها امراه هی من ولدی و اسمها فاطمه بنت موسی تدخل بشفاعتها شیعتی ‏الجنهٔ باجمعهم»؛ آگاه باشید، برای بهشت هشت در است؛ سه تا از آن‌ها به سوی قم‏ باز می‏شود. در آن‌جا بانویی قبض روح می‏شود. او از جمله ‏فرزندانم، و نامش فاطمه دختر موسی است. به
شفاعت او همه شیعیان ‏داخل بهشت می‏گردند.
برخی از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته‏اند:
مقتضای این خبر آن است كه از برای آن مخدره (فاطمه معصومه) در نزد خدای تعالی مقام محمودی است كه شفاعت نمودن آن مخدره ‏باشددر روز جزا. و از برای او نزد خدا شانی است عظیم كه آن ‏حضرت و هكذا برادرش حضرت رضا علیهالسلام كه در زیارتش می‏فرماید:«ان لك‏ عندالله شانا من الشان.» و هكذا حضرت جواد. در كتاب مفتاح‏الجنان مذكور است كه حضرت رضا فرمود: هر كه زیارت كند او را هم‌چنان است كه مرا زیارت كرده است. گرچه مولف مفتاح معلوم ‏نیست، اما از احادیث معتبر نیز چنین مطلبی استفاده می‏شود. در حدیث است كه «من زار ذریتهما كانما زارهما» هر كس ذریه حضرت‏ حسن و حسین را زیارت كند، مثل كسی است كه خود آن‌ها را زیارت‏ كند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنی نیز مشمول همین حكم‏ هستند.
آری، حضرت معصومه از مقام محمود یعنی مقام شفاعت ‏برخوردار است.
امام رضا علیه السلام فرمود:«من زار المعصومه بقم كمن ‏زارنی‏»‌ هر كس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسی است كه مرا زیارت كرده است. برخی از نویسندگان در توضیح روایت فوق گفته‏اند:
مقتضای این خبر آن است كه از برای آن مخدره (فاطمه معصومه) در نزد خدای تعالی مقام محمودی است كه شفاعت نمودن آن مخدره ‏باشد(در) روز جزا. و از برای او نزد خدا شانی است عظیم كه آن ‏حضرت و هكذا برادرش حضرت رضا علیه السلام كه در زیارتش می‏فرماید:«ان لك‏ عندالله شانا من الشان.» و هكذا حضرت جواد. در كتاب مفتاح‏الجنان مذكور است كه حضرت رضا فرمود: هر كه زیارت كند او را هم‌چنان است كه مرا زیارت كرده است. گرچه مولف مفتاح معلوم ‏نیست، اما از احادیث معتبر نیز چنین مطلبی استفاده می‏شود. در حدیث است كه «من زار ذریتهما كانما زارهما» هر كس ذریه حضرت‏ حسن و حسین را زیارت كند، مثل كسی است كه خود آن‌ها را زیارت‏ كند. حضرت معصومه و حضرت عبدالعظیم حسنی نیز مشمول همین حكم‏ هستند.
●معصومه:
حضرت فاطمه معصومه مستغرق در عبادت، و از آلایش به معاصی و زشتی‌ها پیراسته و عصمت مادرش زهرا علیهاالسلام در او تجلی نموده است.بر اساس پاره‏ای از روایات، لقب معصومه از سوی امام رضا علیه السلام به ‏این بانوی عظیم الشان اعطا گردید. علامه مجلسی در این باره ‏گوید: امام رضا علیه السلام در جایی فرمود:«من زار المعصومه بقم كمن ‏زارنی‏» هر كس معصومه را در قم زیارت كند، مانند كسی است كه مرا زیارت كرده است.
●كریمه اهل‏بیت:
حضرت معصومه در زبان علما و فقهای شیعه به لقب «كریمه ‏اهل‏بیت‏» یاد می‏شود. از میان بانوان اهل‏بیت این
نام زیبا تنها به او اختصاص یافته است. بر اساس رویای صادقه نسب‏ شناس گرانقدر مرحوم آیت الله ‏سیدمحمود مرعشی نجفی(م ۱۳۳۸ ه .) این لقب از طرف امام ‏صادق علیه السلام بر حضرت معصومه اطلاق شده است. در این رویا امام ‏صادق علیه السلام به آیت الله نجفی كه با دعا و راز و نیاز تلاش پی‏گیری‏ را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا علیه االسلام آغاز كرده بود، خطاب ‏فرمود: «علیك بكریمه اهل‏بیت‏» بر تو باد به كریمه اهل‏بیت.
●لقب‌های حضرت معصومه علیهاالسلام از زیارتنامه‏ها
تا آن جایی كه ما اطلاع یافتیم، سه ‏زیارتنامه برای حضرت معصومه ‏ذكر شده است: یكی از آن ها مشهور و دوتای دیگر غیرمشهور است.
اسامی و لقب هایی كه برای حضرت معصومه در دو زیارتنامه غیرمشهور ذكر شده، به قرار ذیل است:
طاهره(پاكیزه)، حمیده(ستوده)، برّه(نیكوكار)، رشیده(رشد یافته)، تقیه(پرهیزكار)، رضیه(خشنود از خدا)، مرضیه (مورد رضایت ‏خدا)، سیده طاهره(بانوی پاكیزه)، سیده ‏صدیقه(بانوی بسیار راستگو)، سیده رضیه مرضیه (بانوی خشنود از خدا و مورد رضای او)، سیده ‏نساء العالمین(سرور زنان عالم).
●لقب های دیگر آن بانو
محدثه و عابده و مِقدامه(بانوی پیشتاز) از دیگر صفات و القابی ‏است كه برای حضرت معصومه عنوان شده
است.
یاد مدینه كردم،با گوش جان شنیدم
لبیك را ز بالا ،تا در حرم رسیدم
آیا شد آشكارا ،قبر نهان زهرا(س)؟
یا فاطمه(س) ز هر سو، با گوش جان شنیدم
بنت امام كاظم(ع)، اخت امام هشتم(ع)
باشد شفاعتش را ،روز جزا امیدم
یا بضعه ‏الرساله، ما را مران ز درگه
گشتم گدای كویت، از غیر دل بریدم
بر زاده برادر، جان جواد(ع) سوگند
رحمی اگر چه زیر، بار گنه خمیدم
یا فاطمه(س) شفاعت، از روسیاهی‏ام كن
تا خلق روز محشر، بینند رو سپیدم