از آنجا كه ايام زيارتي و مكان هاي مقدسي كه زائران مشرف مي شوند، فرصت مناسبي است براي شركت در نماز جماعت و به تناسب سفري كه دارند مسائل ويژه اي براي نمازشان در جماعت مطرح است. لذا بخشي از احكام نماز جماعت را در اين قسمت مي آوريم.

اهميت نماز جماعت
گذشته از آن كه در روايات، براي نماز جماعت اجر و پاداش بسياري وارد شده است، با دقت در برخي از مسائل فقهي، به اهميت نماز جماعت پي مي بريم و در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم.
1. مستحب است نمازهاي واجب، به خصوص نمازهاي يوميه را به جماعت بخوانند و بر اين مسأله در روايات تأكيد فراواني شده است.
2. شركت در نماز جماعت براي همه مستحب است به ويژه براي همسايه مسجد.
3. مستحب است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند.
4. نماز جماعت هر چند اول وقت خوانده نشود از نماز فُراداي اول وقت بهتر است.
5. نماز جماعتي كه مختصر خوانده مي شود از نماز فرادايي كه طول بدهد، بهتر است.
6. سزاوار نيست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند، به ويژه نماز جماعتي كه در مسجد خوانده مي شود.
7. حاضر نشدن در نماز جماعت از روي بي اعتنايي به آن جايز نيست.
8. وقتي كه جماعت بر پا مي شود، مستحب است كسي كه نمازش را فرادا خوانده دوباره به جماعت بخواند.
9. امام يا مأموم مي تواند نمازي را كه به جماعت خوانده، دوباره به جماعت بخواند در صورتي كه جماعت دوم و اشخاص آن غير از اول باشد.¹

شرايط نماز جماعت
هنگام برپايي نماز جماعت، شرايط زيرا بايد مراعات شود:
* مأموم از امام جلوتر نايستد و احتياط واجب آن است كه كمي عقب تر بايستد.
* جايگاه امام جماعت از جايگاه مأمومين بالاتر نباشد.
* فاصله امام و مأموم و فاصله صف ها زياد نباشد.
* بين امام و مأموم و همچنين بين صف ها چيزي مانند ديوار يا پرده مانع نباشد. ولي نصب پرده بين صف مردها و زن ها اشكال ندارد.²

اتصال صفوف جماعت
مأمومين بايد با امام جماعت مرتبط باشند و ارتباط آنها يا بدون واسطه است كه از محل سجده مأموم تا محل ايستادن امام نبايد بيش از يك گام فاصله باشد. يا با واسطه ساير مأمومين كه از جلو يا از سمت راست يا چپ بايد اين ارتباط بر قرار باشد و بين نمازگزار و صف جلو يا كسي كه طرف راست يا چپ او قرار دارد بيش از يك گام فاصله نباشد.³
مانع بين صفوف اگر نمازگزار در صف اول ايستاده، نبايد مقابل او مانعي باشد كه نتواند امام جماعت را ببيند. پس اگر امام جماعت در محراب باشد، كساني كه دو طرف محراب پشت ديوار مي ايستند و امام جماعت را نمي بينند نمي توانند اقتدا كنند، ولي اگر مانعي در كار نباشد و به جهت طولاني بودن صف اول، امام جماعت را نبيند، اشكال ندارد.
و اگر در صفوف بعدي مي ايستد، نبايد مانعي از ديدن صف جلو وجود داشته باشد، پس اگر صفوف جماعت تا در شبستان برسد، كسي كه بيرون شبستان، مقابل در ايستاده كه صف جلو را مي بيند و كساني كه پشت سر او ايستاده اند نمازشان صحيح است ولي كساني كه دو طرف پشت ديوار ايستاده اند و از صف جلو، هيچكس(حتي يك نفر) را نمي بينند، نمازشان باطل است.⁴

نماز قضا در سفر
1. سفر زيارتي فرصت مناسبي است براي به جاي آوردن نماز قضا. در اين بخش از نوشته حاضر، جهت يادآوري زائران، برخي از احكام نماز قضا را مي آوريم، اميد است زائران عزيز در اوقات فراغت خود، به ويژه در حرم هاي مطهّر يا مساجد با فضيلت، نمازهاي قضا شده خود را به جا آورند كه از هر عمل مستحبي بهتر است، چون اين تكليف واجب است و ممكن است در آينده چنين فرصتي به دست نيايد و اگر نماز قضاي خود را بجا آورند، افزون بر اينكه به وظيفه شرعي خود عمل مي كنند، از ثواب بسيار زياد نماز در حرم مطهر و مسجد نيز بهره مند خواهند شد.
2. نماز قضا را به جماعت مي توان خواند، چه نماز جماعت ادا باشد يا قضا، و لازم نيست هر دو، يك نماز را بخوانند؛ مثلاً اگر نماز قضاي صبح را با نماز ظهر يا عصر امام جماعت بخواند اشكال ندارد.⁵
3. در سفر نمي توان روزه گرفت، حتي روزه قضا و روزه مستحب ـ مگر در چند مورد استثنايي ـ ولي نماز قضا را مي توان خواند. بنابراين كساني كه قصد ماندن ده روز در نجف يا كربلا يا شهرهاي ديگر را ندارند مسافر هستند و نمي توانند روزه بگيرند. ولي مي توانند نماز قضا بجاي آورند.⁶
4. اگر انسان در سفر بخواهد نمازهايي را كه در غير سفر قضا شده بجا آورد، بايد نمازهاي ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتي قضا كند.⁷
5. اگر در سفر نماز ظهر يا عصر يا عشا را نخواند يا باطل خوانده باشد بايد قضاي آنها را دو ركعتي بجا آورد، هرچند در وطن آنها را قضا كند.⁸
6. نماز قضا را در هر وقت مي توان به جا آورد؛ يعني قضاي صبح را مي توان ظهرا يا شب خواند.⁹

شركت مسافر در نماز جماعت
1 ـ  مسافري كه نماز را شكسته مي خواند اگر به امام جماعتي كه نماز را تمام مي خواند اقتدا كند هر چند ثوابش از نماز جماعت كه هر دو ـ امام و مأموم ـ نمازشان تمام باشد يا هر دو نمازشان شكسته باشد، كمتر است ولي از نماز فرادي ثواب بيشتري دارد.¹⁰
2 ـ  مسافري كه نمازش شكسته است و پس از اتمام دو ركعت سلام مي دهد و نمازش تمام مي شود مي تواند در دو ركعت ديگر امام جماعت، نماز ديگري ـ ادا يا قضا ـ اقتدا كند.¹¹
3 ـ  لازم نيست نماز امام و مأموم يكي باشد، پس مأموم مي تواند نماز قصاي ظهر را به نماز عشاي امام اقتدا كند.¹²
3 ـ  در دو ركعت آخر كه مأموم مسافر نماز ديگري را اقتدا مي كند لازم نيست، آن نماز دو ركعتي باشد، پس نماز سه ركعتي يا چهار ركعتي نيز مي تواند اقتدا كند.¹³
4 ـ  در ركعت سوم كه مأموم اقتدا مي كند، چنانچه فرصت خواندن حمد و سوره يا لا اقل حمد تنها را داشته باشد، مي تواند بيشتر از ركوع امام ـ در بين تسبيحات اربعه ـ اقتدا كند ولي اگر چنين فرصتي ندارد بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود آنگاه مي تواند تكبير بگويد و به ركوع رود و چنانچه به ركوع امام جماعت برسد صحيح است.¹⁴
5 ـ  اگر مأمور به تصور اينكه فرصت خواندن حمد و سوره را دارد، اقتدا كرد ولي پيش از تمام شدن حمد امام جماعت به ركوع رفت، مأموم بايد حمد را به پايان ببرد و در اين فرض اگر به ركوع امام جماعت هم نرسد ولي به سجده برسد نمازش به جماعت، صحيح است.¹⁵
6 ـ  در ركعت سوّم يا چهارم نماز جماعت، چنانچه مأموم در ركعت اوّل يا دوّم باشد، بايد حمد و سوره را آهسته بخواند.¹⁶
7 ـ  خواندن قنوت در نمازهاي يوميّه واجب نيست بلكه مستحب است، لذا نخواندن آن ضرري به نماز نمي زند، لذا نمازگزاراني كه يك يا دو ركعت از امام جماعت عقب تر هستند، چنانچه فرصت خواندن قنوت را نداشته باشد اشكال ندارد.¹⁷


پي نوشت ها:
1. توضيح المسائل، م 1399 تا 1404
2. العروة الوثقي، ج 1 ، ص 777 و 778 ؛ توضيح المسائل ، م 1415 ، 1432 و 1433
3. توضيح المسائل، م 1435 و 1436
4. توضيح المسائل، م 1411 و 1412
5. توضيح المسائل، م 1374 و 1383
6. توضيح المسائل، م 1368
7. تحرير الوسيله، ج 1 ، ص 224 ، م 5 و العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 734 ، م10
8. همان
9. تحرير الوسيله، ج 1 ، ص 293 ، م 1 والعروة الوثقي ، ج 1 ، ص 734 ، م 10
10. العروة الوثقي، ج1 ، فصل في الجماعة و مكروهاته ، السادس
11. همان، فصل في الجماعة ، م3
12. همان، م4
13. همان، م4
14. همان، فصل في احكام الجماعة ، م18
15. همان، م21
16. همان، م22
17. همان، فصل في القنوت

منبع: احكام فقهيِ سفرِ زيارتي عتبات؛ محمدحسين فلاح زاده