در داخل حرم مطهر و خارج آن قبر تعدادي از عالمان و انديشمندان اسلامي و نيز رجال و دولت مردان سياسي وجود دارد:
خواجه نصير الدين طوسي(597 ق ـ 671 ق)
در رواق باب القريش، رواق غربي، خواجه نصير الدين محمد بن محمد بن حسن طوسي، ازعالمان، متكلمان ورياضي دانان مشهورشيعه، به خاك سپرده شده است. خواجه نصير الدين طوسي، وزير ايراني و شيعي هولاكوخان مغول، تأليفات فراواني در كلام و عقايد و نيز علوم دقيقه مثل رياضي و هندسه دارد كه مشهور ترين آن ها تجريد الاعتقاد و آداب المتعلمين است. اين وزير دانشمند شيعي، هنگام تهاجم هولاكوخان مغول به بغداد و سرنگوني خلافت عباسي، همراه خان مغول بود. بر بالاي قبر او كتيبه اي با اين عبارت ديده مي شود: « هذامرقد سلطان الحكماء و المحققين محمد بن محمد بن حسن الطوسي، عمر في عهد السلطان بن السلطان... الامجد معتمد الدوله ».
ابوسبحه
موسي بن ابراهيم اصغر بن موسي الكاظم ملقب به المرتضي، كه به سبب ذكر و تسبيح گفتن زياد او را ابوسبحه مي گفتند، در بغداد از دنيا رفت و در مقابر قريش، در جوار پدر و جدش به خاك سپرده شد.
الامير سيد
ابوالحسن علي بن المرتضي بن علي علوي حسني، معروف به الامير سيد، از فقيهان حنفي و مدرس در جامع السلطان بود. او را در جوار امام موسي بن جعفر(عليه السلام) دفن كردند.
ابن قولويه(ف 369 ق)
ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمي، از فقيهان و محدثان شيعي در عصر آل بويه است كه در رواق شرقي حرم(پايين پا) به خاك سپرده شده است. ابن قولويه از سوي معز الدوله ديلمي دعوت شد تا از قم به كاظمين برود و به تأسيس حوزه علميه آن بپردازد. شيخ مفيد و ابو الفتح كراچكي از شاگردان او بودند و شيخ مفيد را در كنار او به خاك سپردند. ابن قولويه صاحب تأليفاتي در فقه و حديث است و كتاب كامل الزيارات او مشهور است.
عون و عبدالله
قبر دو تن از فرزندان امام علي(عليه السلام) به نام عون و عبدالله در آن سوي باب البصره، سمت شرقي مقابر كاظمين، قرار دارد و داراي زيارت گاهي باشكوه است.
ابو يوسف
قاضي ابو يوسف از فقيهان و عالمان مشهور اهل سنت است. او قاضي و فقيه عصر عباسي بود كه داخل صحن خاك شده است.
قبور منسوب به سيّد رضي و سيّدمرتضي
سيّد رضي و سيد مرتضي چنانكه در بخش كربلا گفته شد، در بغداد و در منزل مسكوني خود دفن شدند و پس از آنجا به كربلا منتقل و در حرم مطهر به خاك سپرده شدند. امروزه اين دو قبر منسوب به سيّد رضي و سيّد مرتضي كه ظاهراً همان محل اوليه دفن آنان بوده داراي گنبد و بارگاهي است.
منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان
