نجف يكي از شهرهاي زيارتي عراق است كه در استاني به همين نام واقع شده و به سبب وجود مزار شريف نخستين پيشواي شيعيان جهان، كعبه آمال و آرزوهاي بسياري از مشتاقان وارادت مندان اهل بيت است. اين شهر با 563000 نفر جمعيت، در 77 كيلومتري جنوب شرقي كربلا و ده كيلومتري جنوب كوفه قرار دارد. وجود شهر باستاني حيره در مجاورت آن، كه تمدن درخشاني در تاريخ عراق دارد، از سابقه تاريخي اين منطقه خبر مي دهد. وادي السلام در شمال و درياي خشك شده نجف در مغرب و صحرايي متصل به بادية الشام كه تا عربستان و اردن و سوريه ادامه دارد در مغرب آن واقع شده است.¹
اين شهر را از آن رو نجف ناميده اند كه نسبت به زمين هاي مجاور بلند، و به سبب آن كه مستطيل شكل و يا دايره اي است، آب بر سطح آن جمع نمي شود.² به گفته ياقوت حموي نجف ساحل درياي شور است كه در قديم به حيره متصل بود.³
ارتفاع نجف از دريا هفتاد متر است. در وجه تسميه آن، در سخني ديگر گفته اند:
در زمان طوفان نوح اين جا مكاني مرتفع بود، سپس درياچه اي پهناور در آن شكل گرفت كه به «ني» اشتهار يافت. اين درياچه با گذشت زمان به تدريج خشك شد و به آن «ني جَفّ» گفتند؛ يعني درياي ني خشك شد.⁴
اين منطقه علاوه بر نجف، به نام هاي ديگري نيز شهرت دارد از جمله الغري يا غرّيان. غري به معناي زيبايي است و هر بناي نيكي را غري گويند. غريان كوفه از آن گرفته شده است.⁵ و نيز در وجه تسميه آن گفته اند نام يك يا دو علامت يا بناي بلند بوده كه قبل از اسلام در محل كنوني مسجد حنانه از دور ديده مي شده است. به گفته ياقوت حموي، اين دو علامت يا بنا، مانند دو صومعه، در بيرون كوفه نزديك قبر علي(عليه السلام) قرار داشت.⁶ لفظ غري يا غريين در شعر شاعران درباره نجف بسيار استفاده شده است. كساني را كه در نجف اشرف ساكن و يا متولد شده اند، عمدتاً غروي گويند. از ديگر نام هاي اين شهر در متون تاريخي مي توان به حدالعذراء،⁷ حوار، جودي،⁸ وادي السلام، ظهر، ربوه، ⁹ با نقيا و مشهد اشاره كرد.¹⁰
نجف، به لحاظ موقعيت جغرافيايي، در حقيقت مرز بين شهر و صحرا است. شهر آن كوفه و صحرا نيز شن زارهايي است كه در اطراف، گرما و باد زيادي را براي آن به ارمغان مي آورد و دماي شهر را در برخي زمان ها به پنجاه درجه مي رساند. گرچه شهر نجف همواره به لحاظ آب در تنگنا و سختي بود؛ در بعضي زمان ها از جمله قرن هفتم از آب آن بيست هزار نخل آبياري مي شد.¹¹
به گفته ابن جبير، جهان گرد مشهور؛ نجف زميني است سخت و گسترده و دل باز كه چشم را از گستردگي و نيكي خود مي نوازد. امروزه شهر نجف، همانند كربلا از دو قسمت شهر نو و كهنه تشكيل شده است. شهر قديم يا كهنه به چهار محله تقسيم مي شود : 1. مشراق 2. براق 3. عماره 4. حويش. شهر جديد در حدود سه دهه اخير ساخته شده و از لحاظ شهرسازي نسبتاً خوب و زيبا با خيابان ها و كوچه هاي وسيع و صاف و فضاهاي سبز فراوان است.

پي نوشت ها
1. عضدالملك، سفرنامه عضد الملك به عتبات عاليات 153. آثار تاريخي اين شهر هم چنان موجود است و در معرض بازديد جهان گردان قرار دارد.
2. ياقوت حموي، معجم البلدان، 5/271 ؛ ابن منظور، لسان العرب، 9/334.
3. ياقوت حموي، همان، 73. منظور از بحر در اين جا فرات است.
4. ابن بابويه، علل الشرايع، 22.
5. ابن منظور، همان، 15/121.
6. ياقوت حموي، همان جا.
7. سرزميني كه نيكو و نشاط انگيز باشد.
8. چون گويند كشتي نوح بر آن نشسته است از آن رو جودي خوانده اند.
9. ربوه، نجف كوفه است ( ابن منظور، همان 9/332 )
10. شيخ باقر آل محبوبه، ماضي النجف وحاضرها، بيروت دارالاضواء، 1406 ق، 1/8.
11. ياقوت حموي، همان جا.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان