سالک راه بندگي و عبوديت با استقامت در اين راه نوراني و اخلاص کامل در بندگي و فاصله گرفتن از تعلقات و کنار زدن حجاب ها به تدريج از خود و خوديت کناره مي گيرد و همه چيز هايي را که فکر مي کرد از آن او و متعلق به او است به مالک حقيقي و صاحب اصلي اش يعني حق تعالي مي دهد و متوجه مي گردد که مالک و صاحب هيچ چيز نبوده است . او در مسير سير الهي خود توحيد افعال و توحيد صفات و توحيد ذات را شهود مي کند . در شهود توحيد افعالي هر فعلي را از حق مي بيند و افعال خود را در فعل حق محو و فاني مي بيند و مصداق آيه شريفه ( و ما رميت اذ رميت و لکن الله رمي) ؛ هنگامي که تير انداختي اين تو نبودي که تير انداختي بلکه خدا بود که تير انداخت ( انفال 17 ) را به صورت حضوري در مي يابد . در مرتبه شهود توحيد صفات سالک از فناي در فعل بالاتر مي رود و صفات وجودياش محو در صفات الهي مي گردد و در اين مقام تمام محامد را به حق باز مي گرداند . در مرحله شهود توحيد ذات خودي نيز بر مي خيزد .
مبان عاشق و معشوق هيچ حايل نيست
تو خود حجاب خودي حافظ از ميان بر خيز
البته رسيدن به اين مراتب –که از عالي ترين مدارج معرفتي است – نيارمند عزمي راسخ ، طلبي دائم ،رياضتي طاقت فرسا و استادي مجرب است وبا يک توصيه و يا بيشتر از آن محقق نمي گردد . اما در حد پايين و اوليه مي توان گفت : بايد طالب معرفت ، به آداب و افعال چنان مقيد باشد که هيچ کاري را جز به امر و خواست وميل الهي انجام ندهد و هيچ فعلي را ترک نکند مگر به نهي و اکراه خداوند ، يعني اميال خودش را در افعال داخل نکند و خواست و ميل خدا را منشا افعال خويش بداند . ديت و پاي خدا شود ؛ نه دست و پاي خويشتن و . عالم شود ، تا ظهور علم الهي گردد . به بيان ديگر سعي کند صفات الهي مثل صبر ف تقوا و احسان و ..... را در وجود خويش جلوه گر سازد و به آنها متصف گردد . آرزوها و اميال خود . افعالش بندگي و عبادت و عبوديت حق باد نه آثار خواسته هاي خود . در توحيد صفاتي ، آراسته به اخلاق ، آداب و صفات الهي گردد ؛ رحيم شود ؛ چون خداوند ارحم الراحمين است . کريم شود ؛ چون خداوند اکرم الاکرمين است . قدرتمند شود ؛ زيرا خداوند قادر متعال و قدرت لا يتناهي است . اما کساني که در راه سلوک الهي پيش رفته اند و به مدارج عالي آن نائل گشته اند و در فعل و صفات و در مرحله نهايي در ذات حق محو و فاني شده اند مظهر افعال و صفات و اسماي الهي شده اند ، با دست خدا کار ميکنند و با چسم او مي بينند و با گوش او مي شنوند و به طور کلي همه وجود شئون و آثار و صفات خود را از حق مي بيند و ديگر خودي و ذاتي براي آنها باقي نمانده تا صفات و افعال را از خود بينند . در روايتي که به حديث قرب نوافل معروف است به اين موضوع اشاره شده است : .......و انه ليتقرب الي بالنافله حتي احبه ، فاذا احببته کنت سمعه الذي يسمع به و بصره الذي يبصر به و لسانه الذي ينطق به و يده الذي يبطش به .....؛ به درستي که بنده من با نافله و کارهاي مستحبي قرب مرا مي جويد تا اورا دوست بدارم . و هنگامي که او را دوست داشتم گوش او مي شوم که با آن مي شنود و چشم او مي شوم که با او مي بيند و ربان او مي گردم که با آن سخن مي گويد و دست او مي شوم که با آن مي گيرد ...( اصول کافي ، ج2 ، ص 352 ) . در زيارت امام زمان -عج -در روز جمعه نيز آمده است : السلام عليک يا عين الله فی خلقه ؛ درود بر تو که چشم خدا در ميان بندگان اويی .اين وجه الله الذي يتوجه اليه الاولياء، دعاي ندبه
ر. ک: ا- رساله سير و سلوک ، منسوب به سيد بحر العلوم
2- رساله لب الباب ، سيد محمد حسين حسيني طهراني

منبع: پرسمان دانشجويي