محمد بن حسن طوسي، در ماه مبارک رمضان 385 در طوس زاده شد. پس از گذراندن مراحل مقدماتي در طوس، در سن بيست و سه سالگي به حوزه علميه بغداد که در آن زمان يکي از بهترين حوزه هاي شيعي بود، رهسپار گرديد. در بغداد نزد شيخ مفيد، زعيم حوزه، زانوي شاگردي زد و پس از مدتي به درجه اجتهاد رسيد و کتاب وزين «تهذيب الاحکام» را به رشته تحرير درآورد.
شيخ طوسي در سال 436هـ . ق. پس از فوت سيد مرتضي، به مقام زعامت مردم و رياست حوزه علميه بغداد رسيد و به راهنمايي مردم، تربيت شاگردان و اداره حوزه عليمه مشغول گرديد. از محضر او عالمان زيادي کسب فيض کرده اند. در تاريخ آمده است که سيصد مجتهد در درس او حاضر مي شدند؛ از جمله شاگردان مبرّز او: اسحاق بن بابويه قمي، ابن شهر آشوب، ابو الفتح کراجکي و ديگران را مي توان نام برد.
در سال 447هـ. ق. طغرل بيگ سلجوقي به بغداد حمله کرد و محله شيعه نشين اين شهر را به خاک و خون کشيد و اموال شيعيان را به غارت برد. او به کتابخانه ها هم رحم نکرد و آنها را به آتش کشيد; از جمله کتابخانه بزرگ «ابونصر شاپوري» در سال 449هـ.ق. در آتش سوخت. مأموران حکومتي به منزل شيخ حمله کردند و کتابهاي او را به آتش کشيدند. شيخ طوسي براي حفظ ميراث شيعه و حوزه علميه شيعه، از بغداد به نجف اشرف هجرت کرد و سنگ بناي حوزه اي را بنيان نهاد که هزار سال است نورافشاني مي کند.
وي بيش از 51 اثر گرانسنگ نوشت که از آن جمله مي توان به: «التبيان في تفسير القرآن» در 10 جلد، تهذيب، استبصار و... اشاره نمود.
شيخ طوسي پس از 76 سال عمر پربرکت، در 22 محرم 460 به ديار باقي شتافت. پيکر پاکش را در منزل مسکوني وي دفن کردند و بنابر وصيت او، منزلش تبديل به مسجد گرديد. هم اکنون در سمت شمال بقعه علوي مسجد طوسي معروف و مرقدِ بدنِ مطهّر اوست.

منبع: ره توشه عتبات عاليات؛ جمعي از نويسندگان