از زماني كه توسعه صحن حرم در دوره قاجار آغاز شد، ايوان هايي در چهار ضلع صحن تعبيه گرديد كه راه هاي ورودي به داخل روضه مقدس را تشكيل مي دهند. علاوه بر ايوان هاي اصلي و بزرگ، در اطراف صحن نيز حدود 65 ايوان وجود دارد و داخل آن ها حجره هايي براي اسكان طلبه ها يا دفن پادشاهان، حاكمان، عالمان و بزرگان ساخته شده است. ايوان هاي بزرگ و اصلي عبارت است از:

ايوان طلا(جنوبي)
اين ايوان از ساير ايوان ها بزرگ تر است. طول آن به 36 متر مي رسد و سراسر حرم را از سمت قبله دربر گرفته است. دوازده ستون با ارتفاع متفاوت، سقف آن را نگه داشته اند. ستون هاي وسط چهار متر و ستون هاي طرفين سه متر ارتفاع دارد. اين ستون ها در دوران گذشته از چوب جنگل هاي هند ساخته شده بود و چون رطوبت و موريانه آن ها را فرسوده ساخت، يكي از نيكوكاران ايراني به نام محسن قنبر رحيمي در 1389 ق آن ها را به ستون هاي سنگي تبديل كرد. ستون هاي مياني سيزده و ستون هاي جانبي نُه متر ارتفاع و قسمت مياني ايوان حدود ده متر عرض دارد. اين ايوان به وسيله سه باب به داخل روضه راه دارد يك باب در وسط به طول چهار و عرض دو متر و دو باب، از دو طرف، به عرض 70/1 متر. هر دوي آن ها داراي روكش طلا و مزين به آيه ها و اشعار است كه سردار جان بن سردار خان وقف كرده است. ديوارهاي اين ايوان به دستور يكي از همسران فتحعلي شاه قاجار در 1232 ق با طلاي خالص زر اندود شد و كاشي هاي بسيار زيبا به قسمت هاي فوقاني آن ها افزوده گشت. سقف ايوان نيز با آيه هايي از قرآن كريم به خط سيد صادق آل طعمه مزين است. در زمان هاي قبل شمعدان بزرگي به سقف اين ايوان آويزان بود.

ايوان ناصري(غربي)
اين ايوان در ضلع غربي حرم واقع است و چون ناصر الدين شاه قاجار آن را ساخته بود به نام او معروف شد. اندكي بعد، سلطان عبد الحميد ثاني، پادشاه عثماني، آن را بازسازي كرد و نام آن به « ايوان حميدي » تغيير يافت. ارتفاع آن پانزده، طول پايه آن هشت و عرض آن پنج متر است. اين ايوان در 1275 ق بنا شده است و سقف ايوان كاشي كاري شده و با شعرهايي مزين است. بر پيشاني آن عبارت « عمل استاد احمد شيرازي 1296 ق » ديده مي شود.

ايوان شمالي
درسمت شمال حرم ايوان بزرگي قراردارد كه آن را شاه صفي ساخته است و به همين دليل در ابتدا نام « صافي صفا » داشت. اين ايوان در گذشته هاي دور به « ايوان ليلو » معروف بود. زيرا درويشان در آن جا تكيه داشتند و مراسم عزاداري امام حسين(عليه السلام) را برپا مي كردند. در اين ايوان باني آن و چند تن از عالمان و انديشمندان به خاك سپرده شده اند.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان